U predvečerje španskog građanskog rata, nad Evropom se sve otvorenije nadnosila opasnost od agresije fašističkih snaga. U pripremama za nova osvajanja, reakcionarnim snagama svijeta smetala je Demokratska Republika Španija. U Madridu i Berlinu, a posebno u Rimu, počela je da se kuje zavjera protiv španskog naroda koji je stajao iza svoje progresivne vlade Narodnog fronta. I reakcionarna pobuna koja je u Španiji izbila 18. jula 1936. godine bila je dio agresivnih planova fašističke sprege – osovine Rim – Berlin.
Autor: Josip Broz Tito, Iz predgovora zbornika “Španija 1936-1939.”
Od prvog dana te pobune, španski narod je pružao herojski, natčovječanski otpor koji se pretvorio u građanski rat za odbranu slobode i demokratije. U neravnoj borbi protiv daleko nadmoćnijih i vojnički bolje opremljenih pobunjenika, kojima su u pomoć pritekle regularne jedinice fašističke Italije i nacističke Njemačke, španski narod je uživao simpatije čitavog svijeta.
Na samom početku španskog rata, naša Komunistička partija je pravilno ocijenila karakter i značaj borbe španskog naroda. U tadašnjem organu Partije, “Proleteru”, isticano je da španskom narodu treba odmah i svesrdno pomoći sa istim oduševljenjem sa kojim španski borci žrtvuju svoje živote za stvar demokratije i slobode.
Borba španskog naroda, po mnogo čemu, ostaće trajno vrijedna punog poštovanja. Prije svega, bio je to prvi veći otpor nadiranju fašizma. Od posebnog značaja bila je činjenica da se gotovo goloruki narod mogao oduprijeti fašističkoj sili. To je progresivnim pokretima pružalo ohrabrenje, doprinosilo jačanju antifašističkih snaga u mnogim zemljama i ulivalo vjeru u pobjedu.
Herojstvo koje je narod ove zemlje pokazao u novembru 1936. godine u borbama za odbranu svog glavnog grada ostaće nezaboravno. Odbrana Madrida i bitke na obroncima Gvadalahare, kod Bruneta, na proplancima Valensije i visoravnima Aragona, na poljima Andaluzije, Estremadure, na prostranim pašnjacima Asturije i Baskijskih zemalja, pokazali su snagu čovjeka rodoljuba koji iz tradicije vijekovima napaćene zemlje i ljubavi prema njoj, kao i odlučnosti da ne bude pobijeđen, i ne postane rob, crpi natčovječansku snagu, nadoknađujući njome oskudice u oružju i malobrojnost u odnosu na jačeg neprijatelja.
U trogodišnjem surovom ratu ispoljile su se, zaista, najljepše osobine španskog naroda i njegove radničke klase. Te bitke ostaće u historiji kao najsvetliji primjeri borbe naroda za svoju slobodu.
Borba španskog naroda naišla je na širok odjek i velike simpatije u čitavoj Jugoslaviji. Naravno, reakcionarne snage sa negodovanjem su gledale na borbu naprednih masa i radovale su se svakoj pobjedi fašista u Španiji. Nasuprot njima, radne mase, radnička klasa, predvođena Komunističkom partijom Jugoslavije, izražavali su svoja iskrena saosjećanja i nepokolebljive simpatije prema španskom narodu i njegovoj borbi protiv fašizma i rata. KPJ je svim raspoloživim sredstvima i na sve moguće načine tražila puteve da španskom proleterijatu i narodu pruži svoju pomoć. Već 31. jula 1936. godine, CK KPJ je uputio pismo CK KP Španije u kome je izrazio simpatije i solidarnost sa borbom španskog naroda, obećavajući ujedno i pomoć. Odmah poslije te izjave, uslijedile su i konkretne mjere za svestranu pomoć. U članku: “U pomoć španskom narodu” koji je objavljen u organu CK KPJ stajalo je: “To je naša borba. To je borba naroda za pravo da bude gospodar svoje sudbine. To je borba za odbranu slobode, hleba i mira. To je borba protiv fašizma i rata. Pomozimo je brzo, svestrano i sa onim istim oduševljenjem sa kojim španski borci daju svoje živote za stvar demokratije i slobode”.
Na poziv Partije, iz svih krajeva Jugoslavije, kao i mnogih zemalja širom svijeta u kojima je bilo naših ljudi, pošlo je u Španiju oko 1.600 radnika, studenata, intelektualaca i drugih. Otišli su u Španiju sa istim žarom, zanosom i oduševljenjem kao i progresivni ljudi iz 55 zemalja sa svih kontinenata.
Odlazak naših dobrovoljaca u Španiju bio je veoma otežan zbog terora u zemlji, i raznih policijskih i drugih prepreka. Pa ipak, i u tako teškim uslovima, naša KP je našla mogućnosti da u Španiju pošalje jedan dio svoga članstva. Uspjela je u tome zato što je ozbiljno shvatila borbu španskog proletarijata i naroda ove zemlje i što je imala borbeno članstvo i veliki ugled i uticaj u najširim narodnim masama Jugoslavije.
Naši dobrovoljci borili su se časno i hrabro na svim frontovima Španije i dobili su velika priznanja od strane španske republikanske vlade i Komunistike partije Španije. Više od polovine ostavilo je svoje živote na bojnim poljima herojske Španije.
Pisma naših dobrovoljaca o hrabroj borbi Španaca i dobrovoljaca iz oko 55 zemalja, čitana su u Jugoslaviji na javnim skupovima i mnogim ilegalnim sastancima. Ova pisma su odigrala veliku mobilizatorsku ulogu i doprinijela su da porastu ugled i uticaj Partije u narodnim masama.
Narodi Jugoslavije pružili su i docnije široku podršku Partiji u njenim naporima da pomogne našim španskim dobrovoljcima koji su se poslije rata našli u koncentracionim logorima Francuske i Španije. Preko 300 hiljada ljudi potpisalo je peticiju Partije kojom se tražio njihov neometani povratak u zemlju. Nije bilo mjesta u Jugoslaviji u kome se nije govorilo o španskim dobrovoljcima i njihovom herojstvu, o njihovoj partijnosti i internacionalnoj solidarnosti.
U sudbonosnim danima 1941. godine, kada su naši narodi ustali protiv fašističkih osvajača, Partija je organizovala povratak naših dobrovoljaca. Bio je to, razumije se, težak zadatak. Probijajući se kroz porobljenu Evropu, na putu ispunjenom neizvjesnostima i opasnostima, oni su stizali među nas, tako-reći podmlađeni, naoružani dragocjenim iskustvom stečenim u rovovima Španije i kasnije u koncentracionim logorima. Nadahnuti nepokolebljivom vjerom u pobjedu i do kraja odani Partiji, našoj radničkoj klasi i našim narodima, oni su, u mnogim krajevima Jugoslavije, bili organizatori ustanka, komandanti i komesari partizanskih odreda, i docnije regularnih jedinica naše Narodnooslobodilačke vojske. Njihov ugled među borcima i u narodu uopšte bio je veoma veliki.
Izvor: Zbornik “Španija 1936-1939. godine”, Zbornik sjećanja jugoslovenskih dobrovoljaca u španskom ratu, Vojnoizdavački zavod, Inicijativni odbor – Udruženje španskih boraca, Beograd, 1971.
(AbrašMEDIA)
Pročitajte još:
Rodoljub Čolaković: Ljubljana u NOB-u
Branko Popadić: Stradanja bilećkih muslimana u Drugom svjetskom ratu