Na današnji dan prije stotinu godina u Irskoj je izbio “Uskršnji ustanak” protiv britanske okupacije. “Uskršnji ustanak”, koji su predvodili Irsko republikansko bratstvo, Irski dobrovoljci i Irska građanska armija, mnogi smatraju prvom socijalističkom revolucijom u Evropi. Dan poslije Uskrsa, 24. aprila, 1916. ustanici su zauzeli neke od ključnih zgrada u centru Dublina i proglasili nezavisnu Republiku Irsku.
Web portal Irishcentral.com predstavlja vam 50 najvažnijih činjenica koje su obilježile dane “Uskršnjeg ustanka”.
1. Sedam članova Vojnog vijeća Irskog republikanskog bratstva koji su planirali ustanak bili su: Thomas Clarke, Seán McDermott, Patrick Pearse, Eamonn Ceannt, Joseph Plunkett, James Connolly i Thomas MacDonagh. Nakon ustanka svi su likvidirani.
2. MacDonagh and Plunkett bili su pjesnici. Pearse je bio pisac, pjesnik i školski učitelj.
3. Connolly je rođen u Škotskoj, ali u Irskoj je pronašao svoj dom. Dugo je živio i u Sjedinjenim Državama.
4. Thomas Clarke je takođe duže vrijeme živio u Sjedinjenim Državama, gdje je 1902. godine osnovao “Brooklyn Gaelic Society”. Rođen je u Engleskoj.
5. Učesnik ustanka Eamon de Valera, koji je kasnije postao istaknuti irski političar, bio je američki državljanin, rođen u New Yorku. Ova činjenica ga je spasila od egzekucije izvršene nad njegovim drugovima iz ustanka.
6. Nakon Anglo-Irskog sporazuma iz 1921. godine, koji je podijelio Irsku, De Valera osniva Republikansku partiju “Fianna Fáil”, obavlja dužnost premijera i kasnije predsjednika Irske.
7. Prije smaknuća McDermott je napisao: “Sretniji sam nego ikada. Umirem da bi Irska nacija mogla živjeti.”
8. Nakon što je čuo za “Uskršnji ustanak” William Butler Yeats napisao je svoju čuvenu pjesmu “Užasna ljepota” (“Svi su se promijenili, potpuno promijenili, užasna ljepota je rođena”).
9. “Uskršnji ustanak” se našao na naslovnim stranama “New York Timesa” osam dana uzastopno.
10. Joseph Plunkett i njegova vjerenica Grace Gifford vjenčali su se osam sati prije njegove egzekucije.
11. Grace je nosila crninu do kraja života.
12. Vojno vijeće Irskog republikanskog bratstva proglasilo se “Privremenom vladom Irske Republike” i potpisalo “Proglašenje Irske Republike”.
13. “Proglašenje Irske Republike” bio je jedini proglas u to vrijeme koji je žene smatrao ravnopravnima sa muškarcima i počinjao je riječima: “Irci i Irkinje”.
14. Tokom sukoba između Njemačke i Engleske u Prvom svjetskom ratu, Vojno vijeće IRB-a nadalo se da će Njemačka pružiti vojnu pomoć ustanku, preko američko-irske republikanske grupe “Clan na Gael”, čiji su članovi već uspostavili kontakte sa njemačkim zvaničnicima.
15. Vojno vijeće IRB-a planiralo je podizanje ustanka na Veliki petak, 21. aprila 1916. godine, ali je odluka promijenjena i ustanak je trebao početi na Uskršnju nedjelju, 23. aprila.
16. Na vanrednom sastanku održanom u nedjelju, 23. aprila, a nakon što su saznali vijest da je brod koji je prevozio njemačko oružje zarobljen, Vojno vijeće odlučuje da ustanak pokrene u ponedjeljak 24. aprila 1916. godine.
17. Nakon što je njemački brod koji je prevozio oružje za Irsku presretnut, vođa Irskih dobrovoljaca opozvao je naređenje, što je dovelo do masovne konfuzije, zbog čega je veliki broj dobrovoljaca propustio ustanak.
18. Član Vojnog vijeća IRB-a i predsjednik Privremene vlade Irske Republike, Patrick Pearse, stojeći na stepenicama dablinske Glavne pošte, u ponedjeljak, 24. aprila 1916. godine, pročitao je tek napisan Proglas koji objavljuje osnivanje nezavisne Irske Republike.
19. U samom Proglasu jasno je istaknuto ko snosi odgovornost za potpaljivanje ustanka i kao potencijalni saveznik Irske Republike navodi se Njemačka. Ovi detalji proglasa, koji su smatrani izdajom, za rukovodioce Irske Republike značili su sigurnu smrt pred streljačkim vodom, u slučaju da ne uspiju izboriti nezavisnost.
20. Proglas je pozivao Irce koji žive u inostranstvu da organizuju skupove podrške, a posebno “Izbjeglu djecu u američkom egzilu”.
21. Ustanak je počeo tako što su snage Irske građanske armije, IRB-a i Irskih dobrovoljaca uz minimalan otpor zauzele unaprijed određene zgrade oko Dublina.
22. Među zauzetim zgradama bile su Glavna pošta, the Four Courts (glavna zgrada suda), Jacobova fabrika, Bolandov mlin, South Dublin Union, St. Stephen’s Green i College of Surgeons.
23. Zgrada Glavne pošte postala je glavni štab pobune. U njoj je radilo pet od sedam članova Vojnog vijeća/Privremene vlade Irske Republike.
24. Na početku ustanka britanske vlasti raspolagale su sa oko četiri stotine vojnika, dok je irskih pobunjenika bilo oko hiljadu, tako da do dolaska pojačanja nisu mogle djelovati ofanzivno.
25. Do petka, 28. aprila, broj britanskih trupa porastao je na oko 19.000, dok su, zbog konfuzije nastale promjenama datuma ustanka, grupe irskih republikanaca brojale tek oko 1600 boraca.
26. Britanskim snagama komandovao je brigadni general William Lowe.
27. Jedini grad osim Dublina u kome su se tokom “Uskršnjeg ustanka” vodile značajnije borbe bio je Ashbourne (okrug Meath).
28. Jedan od učesnika ustanka bio je i Michael Collins (24) koji se borio uz Jamesa Connollya.
29. Komandant Dublinske brigade, James Connolly, ranjen je u ranoj fazi borbe. Na mjestu glavnog komandanta mijenja ga Pearse.
30. Connollyeva rana bila je toliko teška da su ga na strijeljanje morali nositi na nosilima i vezati za stolicu.
31. Uzrok neuspjeha ustanka izvan Dublina leži u presretanju broda punog ruskih pušaka koje su Nijemci zarobili u ratu.
32. Britanci su raspolagali informacijom o brodu koji stiže iz Njemačke i zaustavili su ga prije nego što je bilo kakvo oružje stiglo do obala Banna Stranda, blizu Traleea.
33. Za prevoz oružja iz Njemačke bio je zadužen Sir Roger Casement, poznati britanski diplomata, koji je kasnije pogubljen.
34. Casementovi “crni dnevnici”, iz vremena njegovog boravka u belgijskom Kongu i Peruu, navodno su otkrili da je bio homoseksualac i upotrijebljeni su protiv njega na suđenju. Britanska vlada proglasila je dnevnike tajnom i otvorila ih tek 1959. godine.
35. Najžešće borbe u Dublinu vođene su na mostu Mount Street.
36. Britanski protivnapad, koji je podrazumijevao i artiljerijski napad na glavno uporište pobunjenika – Glavnu poštu, doveo je do bezuslovne predaje vođa irskih republikanaca (subota, 29. aprila).
37. Pearseovo naređenje da se sva uporišta koja su još uvijek bila pod kontrolom pobunjenika predaju prenijela je medicinska sestra Elizabeth O’Farrell.
38. U naređenju je pisalo sljedeće: “U želji da spriječimo još veći pokolj građana Dublina, u nadi da ćemo sačuvati živote naših sljedbenika, sada opkoljenih daleko brojnijim neprijateljskim snagama, članovi Privremene vlade Irske Republike, koji su prisutni u glavnom štabu, pristali su na bezuslovnu predaju. Komandanti različitih oblasti u gradu i okrugu izdaće naređenje svojim snagama da polože oružje.”
39. Irski pobunjenci imali su 64 poginula borca.
40. Poginula su 132 pripadnika britanskih snaga.
41. Kako su borbe vođene prvenstveno u gusto naseljenim dijelovima grada pretpostavlja se da su stradala 254 civila, a preko 2000 civila je ranjeno.
42. U početku je građanstvo Irske “Uskršnji ustanak” smatralo izdajom, a vođe ustanka iz 1916. na putu do zatvora su ispljuvane. Rasploženje javnosti promijenilo se tek kada su počela pogubljenja.
43. Šesnaest vodećih ljudi ustanka je pogubljeno, a oko 3000 ljudi je uhapšeno zbog povezanosti sa grupama ustanika.
44. Mnogi od vodećih ljudi vjerovali su da će “žrtva u krvi” inspirisati borbu za nacionalno oslobođenje Iraca. Rigorozne presude “na smrt strijeljanjem”, koje su izrečene vođama ustanka, potakle su borbu za nacionalno oslobođenje Iraca, ali i bijes Britanaca, čemu se Vojno vijeće upravo i nadalo.
45. O onima koji su položili svoje živote ispjevane su pjesme. Osnovani su i fondovi za podršku njihovim porodicama, pojavljivalo se sve više republikanskih zastava i značaka, broj regruta u britansku vojsku je značajno pao, a irska borba za nacionalno oslobođenje je obnovljena.
46. Ključnu ulogu u ustanku odigrale su žene, sa preko 200 članica ženskog ogranka Irskih dobrovoljaca pod nazivom “Cumann na mBan”, koje su se borile za nezavisnost Irske.
47. Grofica Constance Markievicz, zamjenica komandanta Michaela Mallina u St. Stephen’s Greenu, prvobitno je osuđena na smrt, zajedno sa ostalim vođama ustanka. Njena smrtna kazna je “zbog pola zatvorenika” preinačena u doživotnu robiju.
48. Nakon ustanka nemiri su postali toliko rašireni da su Britanci u Irsku poslali tzv. “Black and Tans”, užasnu grupu bivših zatvorenika, zločinaca i kriminalaca, da pokušaju smiriti pobunu.
49. 1917. godine Vlada Velike Britanije dala je amnestiju svima koji su se borili u ustanku i svi zatvorenici su pušteni.
50. “Uskršnji ustanak” bio je odlučujući faktor u pobjedi partije Sinn Féin na parlamentarnim izborima 1918. godine i naknadne odluke da njihovi zastupnici ne sjede u Parlamentu Ujedinjenog Kraljevstva.
(AbrašMEDIA)