Danas je subota, 28. januar/siječanj, 28. dan 2023. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
540. – Rođen je Ludolph van Ceulen, holandski matematičar njemačkog porijekla.
814. – Umro je Karlo I Veliki, franački kralj od 768. i rimsko-njemački car od 800, kada ga je krunisao papa Lav III. Znatno je proširio kraljevstvo i postao gospodar gotovo cijele zapadne i srednje Evrope. Uveo je sistem kraljevskih vazala kojima je dodijeljivao nasljedne posjede (feude) i tako stvorio vladajuću klasu velikih zemljoposjednika.
1457. – Rođen je engleski kralj Henry VII, otac Henrya VIII i osnivač dinastije Tudor. Njegovim dolaskom na prijesto 1485. okončan je četrdesetogodišnji “Rat dviju ruža” – nazvan tako, jer je dinastija Lancastera, s kojom je Henri VII bio u srodstvu, imala u grbu crvenu, a dinastija Jorka bijelu ružu. Prijesto je osigurao pobjedom u bici kod Boswortha 1485, u kojoj je poginuo kralj Richard III, a 1486. je ujedinio kuće Lancaster i York, oženivši se Elizabetom, sestrom Ričarda III. Tokom vladavine do smrti 1509. zaveo je režim apsolutizma.
1547. – Umro je engleski kralj Henri VIII, koji je nakon dolaska na prijesto 1509. proširio vlast na Vels, Škotsku i Irsku i izgradnjom jake flote postavio temelj budućoj pomorskoj sili. Ženio se šest puta, a nakon sukoba s papom, koji je odbio da poništi njegov prvi brak, oduzeo je papi vlast nad crkvom u Engleskoj, proglasio 1534. sebe vrhovnim crkvenim poglavarom i utemeljio anglikansku crkvu.
1573. – Počela je velika hrvatsko-slovenska seljačka pobuna pod vođstvom Matije Gupca. Pobuna je u krvi ugušena 9. februara, a njen vođa je zarobljen i nakon nekoliko dana je umro od posljedica mučenja.
1596. – Umro je engleski gusar i admiral Francis Drake prvi Englez koji je oplovio svijet (1577.-”80.). Gusarskim napadima na španske brodove doprinjeo je engleskom osvajanju kolonija, posebno u sjevernoj Americi, a imao je i značajnu ulogu u pobjedi britanske ratne mornarice 1588. nad španskom “Nepobjedivom armadom” u bici u Lamanchu. Prenio je 1586. krompir u Evropu iz Amerike.
1689. – Engleski parlament objavio je abdikaciju kralja Jamesa II. Posljednji vladar iz dinastije Stuart bio je prisiljen da napusti prijesto zbog njegovih pokušaja da vrati katolicizam u Englesku.
1813. – Roman Jane Austen, jedne od najpopularnijih britanskih književnica, “Ponos i predrasude”, izdan je prvi put.
1853. – Rođen je José Martí, kubanski nacionalni pjesnik i simbol borbe za nezavisnost.
1871. – Francuska “Vlada narodne odbrane”, koja je formirana u Parizu, nakon što je svrgnut Napoleon III i proklamovana republika, prihvatila je kapitulaciju u ratu s Pruskom, u kojem je francuska vojska teško poražena.
1878. – U New Havenu u SAD je puštena u rad prva telefonska centrala, dvije godine nakon što je Alexander Graham Bell patentirao telefon.
1906. – Rođen je grčki revolucionar Vafijadis Markos, vođa grčkih partizana i komandant Demokratske armije Grčke u građanskom ratu od 1946. do 1949. Iz Anadolije je, kao i stotine hiljada Grka, emigrirao 1923. zbog terora Turske. Poslije njemačke okupacije Grčke u Drugom svjetskom ratu pobjegao je iz zatvora na ostrvu Gaudos i priključio se pokretu otpora. Bio je politički komesar Desete divizije Narodnooslobodilačke vojske (ELAS) i potom Makedonske grupe divizija ELAS. Kad je ELAS rasformiran poslije kapitulacije, vođa Narodnooslobodilačkog fronta (EAM) 12. februara 1945, s dijelom rukovodstva EAM, organizovao je oružanu borbu protiv kraljevskog režima. Početkom 1947. postao je vrhovni komandant Demokratske armije Grčke, poslije izbora na teritoriji pod kontrolom njegovih snaga u avgustu 1947.proglasio je republiku, a 23. decembra obrazovao privremenu demokratsku vladu u kojoj je bio premijer i ministar vojske. Zbog sukoba u rukovodstvu isključen je u novembru 1948. iz Centralnog komiteta Komunističke partije Grčke, poslije čega je emigrirao u SSSR, a u zemlju se vratio pred kraj života.
1919. – Umro je njemački sociolog, istoričar i književni istoričar Franz Mehring, jedan od vođa i teoretičara lijevog krila njemačke socijaldemokratije i osnivača “Saveza Spartaka” i Komunističke partije Njemačke. Djela: “Biografija Karla Marksa” (tri knjige), “Istorija njemačke socijalne demokratije” (četiri knjige), studija “Legenda o Lesingu”.
1928. – Umro je španski pisac i političar Vincente Blasco Ibanez, kome je svjetsku slavu donio roman “Četiri jahača apokalipse”. Cijelog života se borio za demokratiju i slobodu otadžbine, a kad je 1923. u Španiji zavedena diktatura, stavio se na čelo borbe za demokratiju i napisao čuvenu brošuru “Razobličeni Alfonso Trinaesti”, koja je odigrala ogromnu ulogu u rušenju monarhije. U mladosti je osnovao uticajni list “El Pueblo”. Ostala djela: romani “Među pomorandžama”, “Trska i glib”, “Krovinjara”, “Krv i arena”, “Horda”, “Mrtvi zapovijedaju”, “Katedrala”, “Uljez”, “Podrum”, “Mare Nostrum”, “Kolumbo”.
1935. – Island je postao prva zemlja u kojoj je legalizovan abortus.
1939. – Umro je irski pjesnik i dramski pisac William Butler Yeats, najznačajnija ličnost irskog nacionalnog preporoda, jedan od osnivača i upravnik narodnog pozorišta (Teatar Ebi). Njegova djelatnost nadahnula je procvat irske nacionalne drame, a učestvovao je i u javnom političkom životu i bio senator od 1922. do 1928. Dobio je Nobelovu nagradu za književnost 1923.
1943. – Njemački nacistički vođa Adolf Hitler u Drugom svjetskom ratu objavio je mobilizaciju svih Nijemaca sposobnih za borbu.
1950. – Francuski parlament ratifikovao je sporazum prema kojem su Vijetnam, Laos i Kambodža postale nezavisne države u okviru Francuske unije.
1956. – Premijera mladog i popularnog pjevača Elvisa Presleya na televiziji dogodila se u Dorsey Brothers Stage Showu.
1957. – Rođena je Mirjana Karanović pozorišna i filmska glumica.
1986. – U eksploziji američkog vasionskog šatla “Challenger”, 72 sekunde poslije lansiranja iz Cape Canaverala, poginulo je svih sedam astronauta.
1994. – Tri italijanska novinara ubijena su u Mostaru, a u Zenici je jedan Britanac ubijen, a dvojica teško ranjeni. Britanci su bili službenici agencije za dostavljanje humanitarne pomoći u Bosni i Hercegovini.
2001. – U Zagrebu je umro književnik Ranko Marinković. Dobitnik je mnogih književnih nagrada a njegova dela, poput romana “Kiklop” i “Glorija”, uz stvaralaštvo Miroslava Krleže svrstavaju se u najveća dostignuća hrvatske književnosti.
2002. – U Stokholmu je u 95. godini umrla švedska književnica Astrid Lindgren, autorica Pipi Duge Čarape. Napisala je više od 100 dijela, a njene knjige prodate su u više od 100 miliona primjeraka.
2004. – Predsednik britanske medijske korporacije BBC Gavyn Davies podnio je ostavku, a kompanija se izvinila zbog propusta u izvještavnju o naoružanju Iraka pred rat u toj zemlji. Dva dana kasnije otkaz je dao i novinar BBC Andrew Gilligan, autor spornih tekstova u kojima se optužuje britanska vlada da je preuveličala opasnost od iračkog naouržanja.
2004. – Visoki predstavnik za BiH Paddy Ashdown donio odluku o novom statutu grada Mostara, kojom se uvodi jedinstveno gradsko vijeće i gradska uprava, te ukida šest postojećih opština.
2006. – U Novom Sadu, u 73. godini preminuo je književnik Duško Trifunović.
2007. – Grb i zastava Federacije Bosne i Hercegovine stavljeni izvan snage, s obrazloženjem da ne predstavljaju sva tri bosansko-hercegovačka naroda.
2012. – Umrla je Đenana Buturović, bosanskohercegovačka književna historičarka, kulturni antropolog, folklorista i doktor književnih nauka.
(AbrašMEDIA)