Danas je nedjelja, 5. mart/ožujak, 64. dan 2023. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1133. – Rođen je engleski kralj Henry II Plantagenet, osnivač dinastije Plantageneta, koji je tokom vladavine od 1154. do smrti 1189. ograničio sudsku vlast Crkve i reformom sudstva znatno ojačao kraljevsku vlast.
1496. – Engleski kralj Henry VII u službu je primio italijanske pomorce Giovannija i Sebastijana Kabota da bi za englesku krunu otkrili nove zemlje. 1497. pomenuta dvojica stigli do Sjeverne Amerike.
1696. – Rođen je italijanski slikar Giovanni Battista Tiepolo, posljednji veliki venecijanski majstor, jedan od najvećih dekorativnih umjetnika 18. vijeka. Njegovi glavni radovi, freske velikih dimenzija, rađene su u maniru rokokoa, u nadbiskupskoj palati u Udinama, u palati Labija u Veneciji, u biskupskoj rezidenciji u Vircburgu i u kraljevskoj palati u Madridu.
1684. – Njemačka, Poljska i Venecija u Lincu formirale su Svetu ligu protiv Turske.
1770. – U Bostonu je negodovanje grupe građana protiv britanskih kraljevskih vojnika iz gađanja grudama snijega preraslo u sukob prilikom kojega su vojnici ubili pet civila. Tragični događaj je završio suđenjem vojnicima koje je od strane republikanaca vješto iskorišteno u svrhu propagiranja pobune koja se razvila u Američku revoluciju.
1824. – Britanija je službeno objavila rat Burmi, čime je započeo Prvi anglo-burmanski rat.
1827. – Umro je francuski astronom, matematičar i fizičar Pierre-Simon Laplace, koji je dokazao nepromjenljivost srednjih udaljenosti planeta od Sunca, izučavao porijeklo velikih nejednakosti Jupitera i Saturna, stabilitet Sunčevog sistema, oblik Zemlje, eliptičnost putanja planeta, plimu i oseku. Takođe je dokazao da je Sunčev sistem nastao od rotirajuće usijane gasovite mase, od koje su se odvojili dijelovi, formirajući planete. Značajni su i radovi u matematičkoj teoriji diferencijalnih jednačina i teoriji grešaka, aglebri, analizi. Razvio je teoriju vjerovatnoće. Bavio se i politikom i kratko je bio ministar unutrašnjih poslova, zatim senator. Djela: “Nebeska mehanika”, “Prikaz sistema svijeta”, “Analitička teorija vjerovatnoće”, “Pregled istorije astronomije”.
1827. – Umro je italijanski fizičar Alessandro Volta, koji je, izučavajući elektricitet, pronašao elektrofor, galvanski element, bateriju galvanskih elemenata. Po njemu su mnogi pojmovi u fizici dobili ime – volt, voltamper, Voltin luk.
1871. – Rođena je Rosa Luxemburg. Djelovala je prije svega u poljskoj i njemačkoj socijaldemoratiji kao marksistička teoretičarka i angažirana antimilitaristkinja. Rosa Luxemburg je ubijena 15. januara 1919. godine u Berlinu. Njeno tijelo je pronađeno tek 1. juna 1919. godine a sahranjena je 13. juna pored Karla Liebknechta na berlinskom groblju Friedrichsfeld.
1872. – Američki inžinjer George Westinghouse patentirao je zračnu kočnicu koja je omogućila razvoj željezničkog prometa.
1918. – Sovjetska Rusija premješta glavni grad iz Petrograda u Moskvu.
1933. – Američki predsjednik Franklin D. Roosevelt je objavio “bankarski praznik”. Emergency Banking Act službeni je dokument Kongresa SAD-a kojime su zatvorio sve banke i zabranjene bankarske transakcije u SAD-u. Prema planu banke su reorganizirane i, ako su bile dovoljno jake da prežive, ponovo puštene u rad kako bi se u periodu Velike depresije oporavilo posrnulo gospodarstvo.
1933. – U Njemačkoj su održani zadnji slobodni izbori prije restrukturiranja zemlje nakon završetka II. svjetskog rata. Hitlerova Nacionalsocijalistička stranka tom prilikom je osvojila 44 posto glasova.
1942. – U selu Tobutu (kod Lopara) četnici Majevičkog četničkog odreda ubili su komandira čete u Majevičkom NOP odredu Veselina Gavrića, narodnog heroja Jugoslavije.
1945. – Američke trupe su u Drugom svjetskom ratu ušle u Keln.
1946. – Winston Churchill je održao govor “Iron Curtain”, (Željezna zavjesa), misleći na granicu koja je simbolično, ideološki i fizički podijelila Europu na dva odvojena bloka od kraja Drugog svjetskog rata pa do kraja Hladnog rata. U govoru u Fultonu u američkoj državi Misuri britanski premijer Winston Churchill rekao je: “Od Šćećina na Baltiku do Trsta na Jadranu gvozdena zavjesa je spuštena preko kontinenta”, lansiravši najpoznatiji izraz u epohi hladnog rata, započetoj po okončanju Drugog svjetskog rata.
1953. – U Moskvi je umro sovjetski diktator Josif Staljin (1878.- 1953.). Kao učenik bogoslovije pristupio je socijaldemokratskim kružocima, potom boljševicima. Prije Oktobarske revolucije 1917. organizovao je akcije grupa koje su, prema nalogu vođe boljševika Vladimira Lenjina, izvodili napade na banke i konvoje. U partijski Politbiro i Vojno-revolucionarni komitet je ušao u oktobru 1917, a od aprila 1922. do smrti u martu 1953. bio je generalni sekretar partije. Poslije smrti Lenjina u januaru 1924. vješto je koristio borbe u partijskom vrhu i jednog po jednog fizički je – uglavnom poslije montiranih političkih procesa – eliminisao, sve koji bi mogli da mu ugroze vlast. Vremenom je to postao razrađen sistem terora s ogromnom mrežom zatvora i koncentracionih logora u koje su slati milioni ljudi. Izgradio je kult svoje ličnosti u SSSR-u, što je postepeno zahvatilo gotovo sve komunističke partije u svijetu. Čistke je započeo 1934. i likvidao je praktično sve stare boljševike, partijske, državne i armijske rukovodioce, mnoge rukovodioce Kominterne i čitava rukovodstva stranih komunističkih partija, uključujući jugoslovensko. U otadžbinskom ratu protiv nacističke Njemačke i njenih saveznika od 1941. do 1945. bio je vrhovni komandant oružanih snaga, učestvovao je na međunarodnim konferencijama u Teheranu, na Jalti i u Potsdamu, prihvatio je podjelu interesnih sfera poslije Drugog svjetskog rata u Evropi i Aziji. Stvorio je 1947. Informacioni biro komunističkih partija, pomoću kojeg je nastojao da obezbijedi uticaj u komunističkom svijetu poslije raspuštanja Kominterne i 1948. je pokušao da se obračuna s jugoslovenskim rukovodstvom. Doprinio je zaoštravanju međunarodnih odnosa u vrijeme hladnog rata i okrnjio je ogroman ugled SSSR stečen odlučujućom ulogom u slamanju fašizma u Drugom svjetskom ratu.
1953. – Umro je ruski kompozitor i pijanista Sergej Sergejevič Prokofjev, jedan od najoriginalnijih muzičkih stvaralaca 20. vijeka. Od 1918. živio je u zapadnoj Evropi i SAD, a 1932. se vratio u otadžbinu. U njegovoj originalnoj muzici majstorske kompozicione tehnike, prožetoj ruskom nacionalnom muzikom, osjeća se snažan temperament, humor i groteska, a u stvaralačkom opredjeljenju klasična, novoromantičarska, motorična, lirska i groteskna komponenta. Stvorio je remek-djela koja su sinteza dubokih doživljaja i najuzvišenije ljepote. Djela: opere “Zaljubljen u tri narandže”, “Rat i mir”, “Plameni anđeo”, simfonijska bajka “Peća i vuk”, baleti “Romeo i Julija”, “Pepeljuga”, “Priča o kamenom cvijetu”, kantata “Aleksandar Nevski”, simfonije “Klasična simfonija”, “Peta simfonija”, muzika za filmove “Aleksandar Nevski”, “Ivan Grozni”.
1955. – Rođena je njemačka pjevačica Nina Hagen.
1960. – Alberto Korda snimio je kultnu fotografiju Guerrillero heroico koja prikazuje marksističkog revolucionara Che Guevaru.
1960. – Rođen je bosanskohercegovački književnik Zilhad Ključanin. Piše poeziju, prozu, književnu kritiku, esejistiku i novinske tekstove. Djela su mu prevođena na više jezika: turski, francuski, engleski, španski, njemački, slovenski, makedonski, bugarski. Uvršten je u sve novije antologije i preglede bosanskohercegovačke i bošnjačke poezije.
1964. – Umro je prvi filmski snimatelj na Balkanu Milton Manaki, koji je 1905. počeo filmskom kamerom da bilježi događaje. Poseban dokumentarni značaj ima reportaža o boravku posljednjeg turskog sultana Abdula Hamida Drugog 1911. u Bitolju, snimci rumunskog i grčkog kralja, bugarskog cara, događaji iz vremena mladoturske revolucije, balkanskih ratova, Prvog i Drugog svjetskog rata.
1970. – Stupio je na snagu ugovor o neširenju nuklearnog oružja koji je potpisalo 45 zemalja.
1970. – Rođen je američki gitarista John Frusciante.
1975. – Kuvajt nacionalizovao naftnu industriju, uključujući imovinu britanskih naftnih kompanija.
1979. – Stephen P. Synnott otkrio jupiterov satelit Tebe.
1999. – Visoki predstavnik međunarodne zajednice u BiH Carlos Westendorp smijenio je predsjednika Republike Srpske Nikolu Poplašena s obrazloženjem da ugrožava krhki mirovni proces.
1999. – Arbitraža uspostavljena Dejtonskim mirovnim sporazumom odlučila je da grad Brčko, dotad u sastavu Republike Srpske, dobije status distrikta pod međunarodnim nadzorom.
2000. – Snage SFOR-a uhapsile su u Prijedoru Dragoljuba Prcića (63), bivšeg zamjenika komandata logora Omarska. Sa Prcićem je greškom uhapšen i Rade Mikanović, koga su pripadnici SFOR-a kasnije pustili.
2006. – Haški osuđenik Milan Babić, bivši premijer SAO Krajine, objesio se u pritvorskoj jedinici Haškog tribunala u Ševeningenu. Babić je u januaru 2004. priznao krivicu za zločine nad nesrpskim stanovništvom samoproklamovane Republike Srpske Krajine od 1991. do 1995. i pravosnažno je osuđen na 13 godina zatvora. “Izlazim pred ovaj Tribunal sa dubokim osećanjem sramote i kajanja. Dozvolio sam sebi da učestvujem u progonu najgore vrste protiv ljudi samo zato što su bili Hrvati a ne Srbi. Žaljenje koje osećam zbog toga je bol sa kojim moram živeti ostatak života. Molim moju braću Hrvate da oproste braći Srbima. Preklinjem moj sprski narod da ostavi prošlost iza sebe i okrene se budućnosti gde će dobro, saosećanje i pravda na neki način olakšati rezultate zla u kome sam i sam učestvovao”, rekao je tada Babić.
2010. – Umrla je Herta Haas, jugoslavenska komunistkinja, učesnica Narodnooslobodilačke borbe (NOB).
2013. – Umro je venecuelanski predsjednik Hugo Chávez.
2015. – Umro je jugoslavenski i srpski muzičar Vlada Divljan.
(AbrašMEDIA)