Hotel Haludovo na ostrvu Krku i skulpture Miodraga Živkovića u nacionalnom parku Sutjeska, samo su neki od ambicizonih arhitektonskih djela – zdanja i spomenika nekadašnje Titove Jugoslavije, koji su zapušteni, oronuli i zaboravljeni.
CNN u tekstu posvećenom arhitektonskom naslijeđu nekadašnje Jugoslavije podsjeća da je Jugoslavija 1. januara 1967. “prigrlila svijet”, jer su od tada stranci mogli bez vize da uđu u nesvrstanu socijalističku državu i dok su se turističke agencije, posebno u Britaniji, takmičile da odvedu što više turista na plaže Jadranskog mora, “hoteli su nicali brzinom aviona JAT-a”.
Novi hotelski kompleksi, arhitektonski vrlo ambiciozni, često su bili samo malo manji od samog grada, navodi autor teksta na CNN, a među najspektakularnijima pominje hotel Haludovo na ostrvu Krku, čiji je investitor bio Bob Gučione iz Bruklina, izdavač i vlasnik magazina “Penthouse”.
Otvoren 1972. godine, hotel je bio vrlo skup, potpuno posvećen hedonizmu. Sa oskudno obučenim djevojkama koje su služile pića i arhitektonskim rješenjima Borisa Magaša, podsjećao je na set iz filmova o Džejmsu Bondu i to u socijalističkoj zemlji.
Haludovo je bankrotirao godinu dana nakon otvaranja, da bi ga nešto kasnije država ponovo otvorila.
Hotel je dosta stradao tokom rata 1991. godine kada je služio kao kamp za izbjeglice da bi 1995. bio prodat i šest godina kasnije zatvoren i od tada propada.
CNN podsjeća da širom nekadašnje Jugoslavije postoje spomenici koji svjedoče o naizgled kontradiktornim vrijednostima “Titove socijalisticke konfederacije”, a koje je zadesila slična sudbina kao i Haludovo.
Ambiciozne kongresne dvorane i spomenici partizanima uništeni su tokom rata i nakon raspada Jugoslavije izgubili na značaju.
U nacionalnom parku Sutjeska, na granici između Bosne i Hercegovine i Crne Gore, CNN pominje par upečatljivih apstraktnih betonskih skulptura nalik krilima. Djelo Miodraga Živkovića srce je spomenika nastradalima u bici za Sutjesku, kada je, objašnjavaju autori, Tito preokrenuo ishod borbe protiv nacističke Njemačke.
Svake godine stotine hiljada Jugoslovena dolazilo bi da oda počast partizanima ubijenim na tom mjestu, njih 7.000, a danas, nekad bijele skulpture, usamljene su i prljave.
Ove godine klizište je oštetilo okruženje, dok je spomen-dvorana ispod Živkovićevog spomenika, koju je dizajnirao arhitekta Ranko Radović i koja je otvorena 1975, oštećena.
Jedinstveno zdanje danas je prazno, sve je tokom rata odnijeto, a zidno slikarstvo koje je svjedočilo o borbi partizana za oslobođenje, prekriveno je grafitima.
CNN primjećuje da mjestom, gdje je Tito nekad ponudio slobodu, danas mora oprezno da se hoda jer van staza još ima mina koje su ostale iz rata devedesetih godina.
Izuzetan procvat jugoslovenske arhitekture, kako zapaža CNN, bio je kratkotrajan, a može se sagledati i na izložbi “Betonska utopija: Arhitektura u Jugoslaviji 1948-1980” koja je postavljena u Muzeju moderne umjetnosti u Njujorku, što CNN smatra prikladnim mjestom.
“Titova Jugoslavija, bez obzira koliko bila autoritarna u svojoj srži, bila je pokušaj da se pronađe treći put između sumornog sovjetskog socijalizma i glamuroznog osjećaja slobode koji je dolazio iz Amerike”, navodi CNN.
CNN podsjeća i da je 1958. godine na Svjetskoj izložbi u Briselu jugoslovenski paviljon bio udaljen od sovjetskog bloka, a bio je sačinjen od staklenih zidova, širokih ulaza i elegantnih stubova.
Dizajnirao ga je Vjenceslav Rihter i smatrali su ga briljantnim odgovorom na tešku sovjetsku školu socijalističkog realizma.
Nova jugoslavenska arhitektura, koja je većim dijelom realizovana u jeftinom betonu, bila je, zapaža CNN, hrabar način da se izraze sve razlike koje su postojale unutar te države.
“Hoće li današnje države, nekad u sastavu Jugoslavije, u kojima se još uvijek nalaze ovi spomenici, početi da cijene njihov kvalitet? Hoće li hotel Haludovo ponovo biti otvoren? Samo vrijeme će pokazati”, piše CNN.
(Agencije)