Nakon niza brižljivo planiranih ofanziva, koje su završile totalnim neuspjehom, njemačka Vrhovna komanda je sa sve većom zabrinutošću pratila razvoj ustanka u Jugoslaviji. Situacija na istočnom frontu bila je teška, isto tako u Italiji, a očekivalo se i otvaranje drugog fronta u Francuskoj. Njemačka komanda pravilno je procijenila da će otvaranjem drugog fronta Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije postati još opasniji neprijatelj. Kako Nijemci više nisu imali snaga za poduzimanje operacija širokih razmjera, kao što bile četvrta i peta neprijateljska ofanziva, počeli su tragati za “alternativnim rješenjima”.
Čitaocima i čitateljicama Abrašmedije predstavljamo prvi dio teksta Rodoljuba Čolakovića o desantu na Drvar, u kome se opisuju pripreme za operaciju “Konjićev skok”.
Hitler je još početkom 1944. godine lično naredio da Tito mora biti likvidiran, ne precizirajući ko treba da bude izvršilac ovog naređenja ni kako se ono mora izvršiti. To naređenje je rezultat ocjene uloge i značaja ličnosti druga Tita od strane njemačke Vrhovne komande koju je, govoreći baš o Drvaru, iznio u svojoj knjizi “Tajni front” jedan od njemačkih obavještajnih asova, Valter Hagen. On piše: “Stvarno je postojao velik stepen vjerovatnosti da će borbeni elan partizanskih formacija brzo oslabiti kada ne bude dominantne Titove ličnosti, motora energije oslobodilačke armije”.
Autor: Rodoljub Čolaković
Vazdušni desant njemačkih padobranaca na Drvar je pokušaj njemačke Vrhovne komande da izvrši to Hitlerovo naređenje. Za izvršenje tog zadatka, koji je nazvan šifrom Rösselsprung – skok konja u šahu – Himler, Hitlerov zamjenik, stavio je na raspoloženje generalu Lotaru Renduliću, komandantu Druge oklopne armije čiji se štab tada nalazio u Vrnjačkoj Banji, 500-ti SS padobransko-lovački bataljon. U njemu su bili sve isprobani vojnici raznih elitnih divizija njemačke vojske koji su zbog nekih prestupa bili ili osuđeni na zatvor ili su bili u pritvoru čekajući suđenje. Šaljući ih na opasan zadatak, data im je prilika da se iskupe i da im kazna bude oproštena. Taj bataljon je poslije kraćeg bavljenja u jednom selu blizu Praga prebačen pod komandom SS kapetana Ripke-a u Kraljevo, gdje se pripremao za ovaj zadatak, o kome su znali samo najodgovorniji činioci u štabu generala Rendulića. Osim ovog bataljona u desantu su učestvovali: II i III grupa Prvog vazduhoplovnog desantnog puka koje su se nalazile na aerodromima Cerklje kod Brežica i Lučko kraj Zagreba, zatim Beneševo odjeljenje, nazvano tako po majoru Benešu koji je bio zapovjednik diverzantsko-terorističke organizacije “Lovački savez Jugo-istok”.
Od ove formacije učestvovale su u napadu na Drvar dvije grupe. I, Najzad, u desantu je uzeo učešća i “specijalni trup Zavadil” čiji je zadatak bio da od uništenja osigura sav materijal koji desantne jedinice budu zaplijenile u Vrhovnom štabu, zatim da se dočepa njegove radio stanice, šifara i prikupi ostale podatke od interesa za njemačku obavještajnu službu.
Organizatori ove operacije tačno su ocijenili da ona može imati uspjeha samo ako njene pripreme budu izvršene u potpunoj tajnosti, to jest ako bude postignuto iznenađenje. I Nijemci su je doista pripremali vrlo konspirativno. Konspiracija je počinjala u samom štabu generala Rendulića. Generalštabni pukovnik u njegovom štabu fon Farnbiler, koji je do u pojedinosti izradio plan operacije, nazvao ga je nevinim imenom “Studija za angažovanje 500-og SS padobransko-lovačkog bataljona” i pod tim ga nazivom predložio na konačno odobrenje svome straješini Renduliću 24. maja, uoči samog izvođenja. Još je veća konspiracija sprovedena u samim jedinicama koje su pripremane za napad a da nisu znale ni za šta će, ni gdje će, ni kada će biti upotrebljene. To čak nije znao ni komandni sastav bataljona. Njemu je tek 23. maja saopšteno da “akcijom treba likvidirati centar crvenog rukovodstva” u koju će se svrhu oni sa svojim ljudstvom “u ranim jutarnjim časovima spustiti u Drvar, centar crvenog rukovodstva i munjevitim udarcem likvidirati prvenstveno Titov Glavni štab”. Pa ni tada im nije saopšten datum akcije. Prema operativnom planu trupe određene za desant trebalo je da polete sa aerodroma u okolini Petrovgrada (sada Zrenjanina), Banjaluke i Zagreba.
Kapetan Ripke, komandant 500-og SS bataljona, raspodijelio je svoje ljudstvo u tri grupe: Hazelvanter, Viceman i Obermajer. Prva grupa, pod komandom SS p.poručnika Hazelvantera, pošla je iz Kraljeva 22. maja i preko Beograda stigla u Petrovgrad odakle je 25. maja u zoru prebačena kamionima na obližnji aerodrom. Druga i treća grupa krenule su 21. maja iz Kraljeva, preko Beograda, u Zagreb zajedno, u jednoj željezničkoj kompoziciji, ali se u Novoj Gradišci treća grupa, pod komandom SS kapetana Obermajera, iskrcala, dok je druga grupa, pod komandom SS p.poručnika Vicemana, produžila u Zagreb. Kapetan Obermajer rasporedio je svoje ljudstvo i materijal po periferiji i bližoj okolini Nove Gradiške, i tek ih 24. maja poslije podne prebacio u neposrednu blizinu aerodroma u Zalužanima kod Banjaluke. Druga grupa je stigla u Zagreb, tu se iskrcala na željezničkoj stanici i odatle raspoređena na aerodrome Lučko i Cerklje.
Komandant bataljona SS kapetan Ripke ostao je u Mataruškoj Banji, gdje se nalazio njegov štab, sve do 24. maja ujutru, kada je otišao u Petrovgrad i odatle 25. maja krenuo sa prvom grupom na Drvar. “Odjeljenje majora Beneša” prebačeno je, pod komandom potporučnika Dovea, 23. maja iz Banjaluke do Okučana kamionima, a odatle vozom u Zagreb. Prenoćilo je u Lučkom, a 24. maja prebačeno na aerodrom u Cerklje. “Specijalni trup Zavadil” krenuo je 24. maja iz Siska u Zagreb, gdje je prenoćio i 25. maja zorom prebačen kamionima na aerodrom Lučko, odakle je jedrilicama startovao za Drvar. Prema planu desantne operacije ljudstvo 500 SS bataljona, pojačano “Beneševim odjeljenjem” i “trupom Zavadil”, bilo je raspoređeno u šest borbenih grupa pod zvučnim nazivima: Panter, Jurišnik, Bezobzirni napadač, Hvatač, Grizač i Drobilica – u svemu 340 ljudi. One su prebačene u trideset i četiri jedrilice i svaka je imala svoj određeni zadatak.
Grupa Panter, na primjer, koja je bila najjača (110 ljudi), trebalo je da zauzme “Citadelu”, to jest mjesto za koje je njemačka komanda pretpostavljala da je sjedište Vrhovnog štaba, što, srećom, nije bilo tačno. Osim ovih šest grupa plan je predviđao i tri borbene grupe koje će se spustiti padobranima u Drvar. To su grupe: Plavi, Zeleni i Crveni – u svemu 314 ljudi. Padobranci treba da se spuste u dva talasa: prvi u početku operacije, a drugi 3-4 sata docnije, sa aerodroma kod Banjaluke. Desantnu operaciju poduprijeće masovni napad avijacije.
Glavni zadaci – likvidacija Vrhovnog štaba i savezničkih vojnih misija – bili su povjereni ljudstvu koje je prebačeno jedrilicama, dok su padobranci uglavnom imali da obezbjeđuju prilaze Drvaru i da osiguraju izvršenje najvažnijeg zadatka: zarobiti ili ubiti Tita. U bataljonskoj zapovijesti kapetana Ripke-a stoji: “Čim se tačno sazna mjesto gdje se nalazi štab, svi dijelovi bataljona koji su se spustili najbliže glavnom cilju treba da bez oklijevanja i bezobzirno likvidiraju prije svega Titov glavni štab. Važnije ličnosti treba po mogućstvu uhvatiti žive”. Osim ovih jedinica koje su neposredno učestvovale u “operaciji Rösselsprung” neprijatelj je krenuo na Drvar iz nekoliko pravaca znatne snage: Od Srba, Knina, Bihaća, Bos. Krupe, Banjaluke, Mrkonjića i Jajca. Njihov je zadatak bio da se brzim prodorom spoje s desantom u Drvaru, da ispresijecaju oslobođenu teritoriju na nekoliko dijelova i da, razbijanjem štabova, parališu za izvjesno vrijeme aktivnost naših jedinica na ovom sektoru.
Izvor: Rodoljub Čolaković, Zapisi iz oslobodilačkog rata, Zapisi – knjiga četvrta, Svjetlost – Sarajevo, Prosveta – Beograd, Kultura – Beograd, Sarajevo, 1966
(AbrašMEDIA)
Pročitajte još:
Desant na Drvar: Operacija „Konjićev skok“, II dio
Rodoljub Čolaković: Ljubljana u NOB-u
Rodoljub Čolaković: Delegacija iz Hercegovine na drugom zasjedanju AVNOJ-a
Rodoljub Čolaković o ZAVNOBIH-u: Borba za status BiH u budućoj federaciji
Rodoljub Čolaković: O Fadilu Jahiću Špancu
Proboj na Sutjesci: Razgovor sa Danilom Lekićem, komandantom Prve proleterske
Rodoljub Čolaković: Pogibija Ive Lole Ribara
Branko Popadić: Stradanja bilećkih muslimana u Drugom svjetskom ratu
Milovan Đilas: Herojska smrt Save Kovačevića na Sutjesci
Milovan Đilas: O Drugom zasjedanju AVNOJ-a
Milovan Đilas o nasilju sovjetskih vojnika u Jugoslaviji
Milovan Đilas o Savi Kovačeviću