Danas je nedjelja, 15. januar/siječanj, 15. dan 2023. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
69. – Rimskog cara Servija Sulpikijusa Galbu ubili su u Rimskom forumu pobunjeni pretorijanci, koji su 68. oborili s vlasti i njegovog prethodnika na prijestolu Nerona, prinudivši ga na samoubistvo.
1535. – Engleski kralj Henry Osmi preuzeo je titulu “poglavara Crkve” u Engleskoj i raskinuo veze sa rimokatoličkom crkvom i papom, koji mu nije dozvolio razvod od Katarine Aragonske i ženidbu sa Anom Bolen. Bolen – majka kraljice Elizabete Prve – pogubljena 1536. pod optužbom za izdaju. Bila je druga od šest žena Henrya Osmog.
1622. – Rođen je Jean-Baptiste Poquelin Molière, francuski komediograf i glumac.
1777. – Sjevernoamerička država Vermont proglasila je nezavisnost od Velike Britanije i postala republika, koja je 1791. ušla u sastav SAD.
1804. – Počela sječa srpskih knezova i viđenijih ljudi u Beogradskom pašaluku poslije žalbe knezova turskom sultanu Selimu Trećem na zulum dahija. Dahije su uz pomoć jednog trgovca iz Zemuna saznale imena knezova koji su potpisali žalbu i za samo tri sedmice pogubili su oko 150 ljudi u Srbiji, uključujući Aleksu Nenadovića, Iliju Birčanina, Hadži-Ruvima, Marka Čarapića, Janka Gagića i Hadži-Đeru, pogubljenog šest dana pred početak sječe knezova. Dahije su time pokušale da uguše otpor, ali je sječa samo ubrzala dizanje Prvog srpskog ustanka i izbor Đorđa Petrovića – Karađorđa u Orašcu 14. februara 1804. za ustaničkog vođu.
1809. – Rođen je francuski ekonomista i politički filozof Pierre Joseph Proudhon, čija je doktrina postala osnova kasnijih anarhističkih teorija. Rukovođen geslom “svojina – to je krađa”, u djelu “Šta je svojina” zalagao se za ukidanje svojine. Takođe je smatrao da komunizam guši nezavisnost ljudi. Sintezu jednakosti i nezavisnosti vidio je u slobodi kao “trećoj formi društva”, što je teorijski razradio u djelu “Sistem ekonomskih protivrječnosti ili filozofija bijede”.
1891. – Rođen je Ilja Grigorijevič Erenburg, ruski književnik i ratni reporter. Bio je jedan od najvećih ratnih reportera 20. vijeka, vrstan poznavalac ruske i zapadnoevropske kulture. Poslije smrti Josifa Staljina 1953. bio je jedan od prvih vjesnika novih strujanja. Napisao je pedesetak knjiga u kojima je duhovito i živo izložio misli o revoluciji, politici, ljubavi i suprotnostima civilizacije poslije Drugog svjetskog rata. Njegovo posljednje djelo – memoari “Ljudi, godine, život” smatra se testamentarnim. Ostala djela: zbirke priča “Trinaest lula”, “Priče ovih godina”, romani “Život i smrt Nikolaja Kurbova”, “Neobične pustolovine Hulija Hurenita i njegovih učenika”, “Ljubav Žane Nej”, “Špekulanti”, “Ljeto 1925. godine”, “U Protočnom sokaku”, “Moskva suzama ne vjeruje”, “Burni život Lazika Rojtšvaneca”, “Dan drugi”, “Bez predaha”, “Južni vjetar”, “Oluja”, “Pad Pariza”, “Deveti talas”.
1891. – Rođena je Diana Budisavljević (Obexer), humanitarka austrijskog porijekla koja je tokom Drugog svjetskog rata spasila 15.336 djece iz ustaških logora smrti u NDH.
1892. – Rođen je Nurija Pozderac. U Narodnosolobodilačkoj borbi je učestvao od 1941. godine. Godine 1942. Nurija Pozderac biva izabran za predsjednika Narodnog oslobođenja u Cazinu, Narodnooslobodilačkog odbora. Izabran je i na mjesto potpredsjednika Izvršnog odbora AVNOJ-a na Prvom zasjedanju tog vijeća 26. novembra 1942. u Bihaću. U toku Pete neprijateljske ofanzive njemačkih i četničkih snaga potpomognutih italijanskim i bugarskim jedinicama 1943. godine u blizini Sutjeske, Nurija Pozderac je ranjen, a preminuo je četiri dana kasnije.
1902. – Rođen je jugoslovenski revolucionar i publicista Karlo Štajner.
1918. – Rođen je egipatski državnik Gamal Abdel Naser. Bio je predsjednik od 1956. do smrti 1970, tvorac je modernog Egipta i jedan od osnivača Pokreta nesvrstanih. Naser je bio je jedan od vođa zavjereničke vojne organizacije “slobodni oficiri” i inicijator državnog udara u julu 1952. kojim je svrgnut kralj Faruk. Nacionalizovao je 1956. Suecku kompaniju, a 1958. postao je predsednik Ujedinjene Arapske Republike (unija Egipta i Sirije), koja se raspala 1961. Poslije vojne katastrofe Arapa u ratu s Izraelom 1967. dao je ostavku, ali su ga Egipćani referendumom vratili na položaj šefa države. (Aleksandrija, 15. 1. 1918 – Kairo, 28. 9. 1970.)
1919. – Ubijeni su Rosa Luxemburg i Karl Liebknecht, vođe njemačkog radničkog pokreta. Ubijeni su na osnovu naloga njemačke vlade i ubice su ostale nekažnjene.
1920. – Na trećoj konferenciji balkanskih socijaldemokratskih partija u Sofiji osnovana je Balkanska komunistička federacija – Savez komunističkih partija Bugarske, Grčke, Jugoslavije i Rumunije – kao dio Komunističke internacionale.
1924. – Rođen je bosanskohercegovački političar, predsjednik predsjedništva Bosne i Hercegovine i predsjednik ustavne komisije SFRJ 1970-ih i 80-ih godina, Hamdija Pozderac. Još za vrijeme svog srednjoškolskog obrazovanja se uključio u rad tada ilegalne organizacije SKOJ-a, a u tokove narodnooslobodilačkog rata se uključio 1941. godine, te obavljao niz važnih funkcija i vojnih dužnosti. U 8. krajiškoj narodnooslobodilačkoj udarnoj brigadi bio je sekretar bataljonskog i brigadnog komiteta SKOJ-a, a zatim član Oblasnog komiteta USAOJ-a i SKOJ-a za Bosansku krajinu. Početkom 1944. godine postao je sekretar Okružnog komiteta SKOJ-a i član Okružnog komiteta KPJ Bihać. Poslije rata je obavljao niz partijskih i državnih dužnosti. Od 1965. godine je bio član CKSKBiH. Bio je poslanik Prosvjetno-kulturnog vijeća Skupštine SRBiH, od 1971 do 1974 predsjednik Predsjedništva Bosne i Hercegovine, a od 1971. do 1978. godine predsjednik Skupštine SRBiH. Bio je član Izvršnog komiteta CKSKBiH i sekretar Sekretarijata, a dugo vremena je bio član Predsjedništva CKSKJ i predsjednik CKSKBiH. Na kraju svoje bogate političke karijere bio je i član Predsjedništva SFRJ.
1929. – Rođen je afroamerički baptistički sveštenik Martin Luther King, vođa pokreta protiv rasizma. Dobitnik je Nobelove nagrade za mir 1964. Postoji ocjena FBI prema kojoj je on “opasnost za američko društvo”, što možda jeste nagovještaj odakle potječe njegov ubica. Nezavisna istraga je ustanovila da čovjek optužen za atentat na Kinga i osuđen na 99 godina robije, nikako nije mogao da počini ubistvo.
1942. – U Londonu je u Drugom svjetskom ratu potpisan nacrt Balkanske unije, sporazum grčke i jugoslovenske izbjegličke vlade o uzajamnoj pomoći u borbi za obnovu monarhije.
1942. – U istočnoj Bosni je otpočela Druga ofanziva protiv partizana u Drugom svjetskom ratu, tokom koje je više od 35.000 njemačkih vojnika, kao i vojske tzv. NDH, do 7. februara ovladalo komunikacijama, ali su poslije prolaska glavnine neprijateljskih snaga partizani ponovo zaposjeli izgubljene dijelove slobodne teritorije.
1943. – Ministarstvo odbrane SAD-a svečano otvara svoje sjedište – Pentagon, u Arlingtonu, država Virginia.
1943. – Amerikanci su poslije višemjesečnih ogorčenih vazdušnih, pomorskih i kopnenih borbi izbacili u Drugom svjetskom ratu japanske trupe sa strateški važnog pacifičkog ostrva Gvadalkanal, čime je zaustavljeno njihovo napredovanje prema Australiji.
1955. – Umro je Isak Samokovlija, bosanskohercegovački književnik. Isak Samokovlija je rođen u porodici sefardskih (španskih) jevreja, u Goraždu, 3. novembra 1889. Njegova porodica se doselila iz Samokova u Bugarskoj, po čemu su dobili prezime Samokovlija. Nakon djetinjstva provedenog u Goraždu, odlazi u Sarajevo i završava Prvu gimnaziju, te studira medicinu u Beču. Nakon studija, radio je kao ljekar u Goraždu, Fojnici i Sarajevu. Svoju prvu pripovjetku “Rafina avlija” objavljuje 1927., a dvije godine kasnije izlazi i prva zbirka pripovijetki “Od proljeća do proljeća” u izdanju Grupe sarajevskih književnika. Početak Drugog svjetskog rata dočekuje u bolnici Koševo u Sarajevu, gdje je bio šef jednog odjeljenja. Ubrzo dobija otkaz i biva prinuđen nositi žutu traku s Davidovom zvijezdom, kojom su nacisti obilježavali sve Jevreje. Nakon proglašenja NDH zatvoren je od strane ustaša, te kasnije prebačen u izbjeglički logor na Alipašinom mostu u Sarajevu. U proljeće 1945. uspijeva pobjeći od ustaša koji su ga prinudno vodili sa sobom, te se krio sve do oslobođenja zemlje. Po završetku Drugog svjetskog rata drži razne pozicije u bosanskohercegovačkim i jugoslavenskim književnim krugovima. Uređivao je književni časopis “Brazda” od 1948. do 1951., a poslije toga je sve do smrti bio urednik u Izdavačkom preduzeću “Svjetlost”. Na njegovo književno djelo mnogo je utjecalo odrastanje uz rijeku Drinu u Goraždu. Ivo Andrić ga je nazvao jednim od najboljih pisaca koje je Bosna i Hercegovina dala, a Meša Selimović je rekao kako je Samokovlija, izuzmemo li Andrića, najbolji bosanski pripovijedač poslije Kočića. Umro je 15. januara 1955. u Sarajevu. Sahranjen je na starom jevrejskom groblju na strmoj padini Trebevića. Bibliografija: Od proljeća do proljeća” (1929.); “Nosač Samuel”, (1946.); “Solomunovo slovo”, (1949.); drame “Hanka”; “Plava Jevrejka”; “On je lud”; “Fuzija”…
1969. – Poletio je sovjetski kosmički brod “Sojuz 5” s trojicom kosmonauta, koji se potom spojio sa “Sojuzom 4”, lansiranim prethodnog dana, što je bilo prvo spajanje kosmičkih letjelica s ljudskom posadom u orbiti oko Zemlje.
1971. – Asuansku branu u Egiptu na rijeci Nil otvorili su egipatski predsjednik Anvar el Sadat i predsjednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR Nikolaj Podgorni. Izgradnja tog kapitalnog objekta hidroenergentskog i melioracionog sistema trajali su 11 godina.
1986. – Sovjetski lider Mihail Gorbačov saopštio plan za “oslobađanje Zemlje od nuklearnog oružja za 15 godina”.
1992. – Europska zajednica priznaje dvije bivše republike jugoslovenske federacije, Sloveniju i Hrvatsku, kao nezavisne države.
1993. – SAD su naredile pomorsku blokadu Haitija, pravdajući to opasnošću “masovnog gubitka života u moru” zbog talasa izbjeglica iz te zemlje u Karipskom moru.
2000. – Željko Ražnatović Arkan, srbijanski kriminalac, ratni profiter, komandant paravojnih formacija Srpska dobrovoljačka garda (“Arkanovi tigrovi”) ubijen je u Hotelu Interkontinental u Beogradu. Međunarodni sud za ratne zločine u Hagu podigao je optužnicu protiv Ražnatovića, objavljenu u martu 1999. godine.
2001. – Počinje projekt Wikipedia na engleskom jeziku, a dva mjeseca kasnije i na francuskom.
2007. – Umro je Bo Jibo, posljednji od “osmorice besmrtnih”. Veteran kineske komunističke revolucije 1949. ministar finansija i potpredsjednik vlade. Za vrijeme kulturne revolucije (1966-1976) proveo je 10 godina u zatvoru, da bi 1978. bio rehabilitovan. Bo je posljednji od “osmorice besmrtnih”, grupe revolucionarnih veterana, među kojima je bio i kineski lider Deng Sjaoping, koji je vodio Kinu kroz ekonomske reforme 1979. godine i previranja krajem osamdesetih godina 20. vijeka.
2007. – Euro postao valuta u Sloveniji.
2018. – Umrla je Dolores O’Riordan, irska muzičarka, pjevačica grupe The Cranberries.
(AbrašMEDIA)