Danas je utorak, 19. januar/siječanj, 19. dan 2021. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1419. – U Stogodišnjem ratu Francuske i Engleske grad Ruan predao se engleskom kralju Hanryu V, koji je time okončao osvajanje Normandije.
1736. – Rođen je škotski inženjer i fizičar James Watt. Svojim pronalascima razvio je i usavršio konstrukciju parne mašine koja je postala glavni pokretač industrijske revolucije u drugoj polovini 18. i prvoj polovini 19. vijeka.
1747. – Rođen je njemački astronom Johann Elert Bode, koji je pomoću niza brojeva vrlo približno ustanovio srednju udaljenost prvih sedam planeta od Sunca. Bio je direktor Berlinske opservatorije i pokrenuo je 1774. godine “Berlinski astronomski godišnjak”, koji je izlazio do 1957.
1798. – Rođen je francuski filozof i matematičar Auguste Comte, jedan od osnivača filozofije pozitivizma i nauke o društvu – sociologije. Želio je da reformiše nauku, filozofiju i religiju tako da odgovaraju “pozitivnom stadijumu” razvoja društva, jer je smatrao da su “teološki” i “metafizički” stadijum “istorijski zastarjeli”. Djela: “Kurs pozitivne filozofije”, “Rasprava o cjelini pozitivizma”, “Sistem pozitivne politike”, “Pozitivistički katehizam”.
1809. – Rođen je američki pisac Edgar Allan Poe. Za života gotovo nepoznat, postao je jedan od najutjecajnijih pjesnika kada su vrijednost njegovog djela otkrili francuski pjesnici Bodler, Malarme i Valeri. U spisu “Filozofija kompozicije” analizirao je pjesnicki postupak najčuvenije poeme “Gavran”. Poovu poeziju karakterišu osjećanja duboke sjete i tuge i zvučnost i muzikalnost katkad čudesno onomatopejskih stihova. Tvorac je kratke pripovijetke strave, iz koje je nastala moderna kriminalistička i detektivska priča. Uticao je na francuske simboliste i engleske pjesnike Kristinu Roseti, Aldžernona Svinberna i Roberta Stivensona. Djela: poezija “Gavran”, “Anabel Li”, “Pobjednik crv”, “Zvona”, “Pjesme”, proza “Priče tajanstva i mašte”, “Avanture Gordona Pima”, “Filozofija kompozicije”.
1839. – Rođen je francuski slikar Paul Cézanne, čije je izrazito revolucionarno shvatanje umjetnosti preobrazilo slikarstvo, ali i podstaklo ogorčen otpor konzervativaca. U mladosti je bio pod uticajem baroka, romantizma i impresionizma, ali je uspio da pronađe sopstveni put kad se povukao u rodni grad Eks-an-Provans. Nastojao je da prirodu ne analizira i reprodukuje, već da stvori sintezu oblika u prirodi i izrazi šta pred njom osjeća, čime je silno uticao na generacije slikara, posebno na sljedbenike fovizma, kubizma i apstraktnog slikarstva. Uradio je više stotina slika, uključujući remek-djela poput “Kuće obješenog”, “Plave vaze”, “Kartaša”, “Autoportreta”, “Zaliva pred Estakom”, “Planine Sent-Viktoar”, “Kupačice”.
1853. – U Rimu je prvi put izvedena Verdijeva opera “Trubadur”.
1865. – Umro je francuski ekonomista i politički filozof Pierre-Joseph Proudhon, čija je doktrina postala osnova kasnijih anarhističkih teorija. Rukovođen geslom “Svojina – to je krađa”, u djelu “Šta je svojina” borio se za ukidanje svojine. Takođe je smatrao da komunizam guši nezavisnost ljudi. Sintezu jednakosti i nezavisnosti vidio je u slobodi kao “trećoj formi društva”, što je teorijski razradio u djelu “Sistem ekonomskih protivrječnosti ili filozofija bijede”.
1918. – Boljševici su u Petrogradu raspustili Ustavotvornu skupštinu Rusije.
1919. – Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca u Srbiji i Crnoj Gori zamijenila Julijanski kalendar Gregorijanskim, koji je u ostalim dijelovima tek osnovane države već bio u upotrebi. Srpska pravoslavna crkva zadržala je Julijanski kalendar.
1938. – Umro je Branislav Nušić, najveći jugoslovenski komediograf. Uzori su mu bili Gogolj i raniji srpski komediografi Sterija i Trifković. Njegove komedije i danas su na pozorišnim repertoarima (“Sumnjivo lice”, “Gospođa ministarka”, “Narodni poslanik”, “Protekcija”, “Ožalošćena porodica”, “Pokojnik”).
1938. – Vazduhoplovstvo generala Francisca Franca bombardovalo je u Španskom građanskom ratu Barselonu i Valensiju. Poginulo je najmanje 700 ljudi.
1942. – Invazija japanskih snaga na Burmu.
1942. – Osnovan X. korpus “Zagrebački” NOV i POJ.
1943. – Rođena je američka pjevačica Janis Joplin, najpoznatija bijela pjevačica bluza šezdesetih godina 20. vijeka. Umrla je u oktobru 1970.
1945. – Sovjetska Crvena armija je u prodoru ka Berlinu u Drugom svjetskom ratu, zauzela je poljski grad Krakov.
1948. – Rođen je Admiral Mahić, bosanskohercegovački književnik.
1949. – Britanski sindikati istupili iz svjetske sindikalne federacije, što su ubrzo učinili i sindikati drugih zapadnih zemalja. Iste godine osnovana je “Međunarodna konfederacija slobodnih radničkih sindikata”, pa je na osnovu blokovske podjele svijeta nastao rascjep i u međunarodnom sindikalnom pokretu.
1952. – Rođen je bosanskohercegovački režiser i glumac Irfan Mensur.
1960. – SAD i Japan potpisali sporazum o međusobnoj bezbjednosti.
1966. – Indira Gandi izabrana je za predsjednicu vlade Indije, osam dana poslije iznenadne smrti premijera Lala Bahadura Šastrija. Siki ekstremisti, pripadnici njenog ličnog obezbjeđenja ubili su je 31. novembra 1984. ispred rezidencije u New Delhiju.
1969. – Preminuo je student Jan Palach, tri dana nakon što se spalio u Pragu iz protesta protiv sovjetske intervencije tijekom Praškog Proljeća 1968.
1970. – U Sarajevu je umro Hamza Humo, bosanskohercegovački književnik. Humo se rodio 30. decembra 1895. godine u Mostaru gdje je pohađao mekteb, osnovnu školu i gimnaziju. 1914. godine interniran je u Mađarsku (Komarovo), a 1915. je mobiliziran u austrijsku vojsku. Do kraja rata je služio kao pisar i tumač u bolnici u Beču. Nakon rata vraća se u Mostar i maturira, a potom odlazi na studij historije umjetnosti u Zagreb, potom u Beč i konačno u Beograd. Od 1923. godine uređuje list Zabavnik, a od 1923. do 1931. urednik je časopisa Gajret, a potom sve do rata novinar je Politike. Drugi svjetski rat provodi u Cimu kod Mostara. Od 1945. godine uređuje list Novo doba, potom je urednik Radio Sarajeva i direktor Umjetničke galerije. Po motivima njegovog romana Adem Čabrić snimljena je televizijska serija pod nazivom Kože. Djela: Nutarnji život, pjesme; Grad rima i ritmova, pjesme; Strasti, pripovijetke; Sa ploča istočnih, pjesme; Grozdanin kikot, poetski roman; Pod žrvnjem vremena, pripovijetke; Slučaj Raba slikara, novele; Ljubav na periferiji, pripovijetke…
1974. – Iz Kine pod optužbom za špijunažu protjerano pet sovjetskih građana, uključujući jednog diplomatu i dva člana osoblja ambasade SSSR u Pekingu, što je bio još jedan znak ozbiljnog zahlađenja sovjetsko-kineskih odnosa.
1975. – Britanske vlasti i Irska republikanska armija saopštili da su održani prvi direktni pregovori, pet godina od početka sukoba u Sjevernoj Irskoj.
1983. – U Boliviji je uhapšen ratni zločinac Klaus Barbie, zloglasni nacistički šef Liona u Francuskoj pod njemačkom okupacijom u Drugom svjetskom ratu.
1983. – Umro je ljekar i pisac Aleksandar Kostić, profesor histologije i embriologije na Medicinskom fakultetu u Beogradu i dugogodišnji urednik “Biblioteke za seksualna pitanja”. Autor je grandioznog medicinskog rječnika, prevedenog na više jezika. Preveo je “Polno pitanje” švajcarskog psihijatra i entomologa Ogista Anrija Forela. Ostala djela: “Polni život čovjeka”, “Žena-pol, žena-čovek”, “Seksualno u srpskoj narodnoj poeziji”, “Higijena braka”, trilogija “Polno saznanje” i udžbenici “Osnovi normalne histologije”, “Embriologija”, “Osnovi histološke tehnike”.
1989. – SSSR saopštio da će jednostrano povući iz Evrope dio nuklearnih raketa kratkog dometa.
1993. – Prve američke jedinice napustile su Somaliju poslije neuspjele intervencije SAD u toj afričkoj zemlji.
2006. – Umro je veteran soula Wilson Pickett, poznat po pjesmama “Mustang Sallhy”, “In the Midnight Hour” i “Fanky Broadway”.
2007. – Tursko- armenski pisac i novinar Hrant Dink ubijen je ispred zgrade novina za koje je radio u Istanbulu.
2007. – Crna Gora postala članica Međunarodnog monetarnog fonda i Svjetske banke.
2009. – Istaknuti ruski odvjetnik za ljudska prava, Stanislav Markelov i Anastasia Baburova, novinarka Nove Gazete, koja je radila na istraživanju neonacističkih skupina u Rusiji, ubijeni su u Moskvi.
(AbrašMEDIA)