Danas je utorak, 2. februar/veljača, 33. dan 2021. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1509. – Portugalci su pod komandom Francisca de Almeide uništili indijsku flotu tokom bitke u Indijskom okeanu, u blizini grada Diu na sjeverozapadu Indije, poslije čega su uspostavili kontrolu u vodama oko indijskog potkontinenta.
1536. – Pedro de Mendoza osniva grad Buenos Aires.
1653. – Osnovan je Novi Amsterdam, kasnije nazvan New York.
1709. – Škotski mornar Aleksander Selkirk izbavljen je s pustog pacifičkog ostrva, na koje je 1704. prispio poslije brodoloma. Njegova priča je inspirisala Daniela Defoea da napiše roman “Robinson Kruso”.
1801. – Britanski parlament održao je prvu sjednicu kojoj su prisustvovali i irski predstavnici.
1848. – Meksiko i SAD u gradu Gvadelupe Idalgo sklopili su mir poslije dvogodišnjeg rata. Poraženi Meksiko je morao, uz naknadu od 15 miliona dolara, da preda Teksas, Novi Meksiko, Arizonu i Kaliforniju, ukupno više od milion i po kvadratnih kilometara.
1882. – Rođen je irski pisac James Joyce, jedan od najvećih u 20. vijeku, koji je eksperimentima u narativnoj tehnici i strukturi romana, primjeni toka svijesti i novatorskom odnosu prema jeziku, dao nov pravac modernoj književnosti. Počeo je kao buntovnik protiv rimokatoličke vjerske zatucanosti i uskogrudosti irske sredine, ali je glavni grad Irske Dablin, njegovu istoriju, žitelje i topografiju učinio središnjom temom svog djela. U najpoznatijem djelu, romanu “Uliks”, na 700 strana je opisao jedan dablinski dan svog junaka, prema jednom književnom kritičaru “na vješt i katkad neprimjetan način, lica i događaji paralelni su onima u Homerovoj Odiseji, čiji se gotovo svaki detalj može naći u Uliksu”. Taj humorni, vitalni i robustni roman označio je revoluciju epskog oblika i vjerovatno je uticao jače od bilo kojeg djela na razvoj književnosti 20. vijeka. Ostala djela: romani “Portret umjetnika u mladosti”, “Fineganovo bdijenje”, pjesme “Kamerna muzika”, pripovijetke “Dablinci”, drama “Izgnanici”.
1901. – Rođen je američki violinista Jascha Heifetz, jedan od najvećih virtuoza na tom instrumentu. Priređivao je koncerte od djetinjstva, a internacionalnu karijeru je počeo 1912. Pisao je kadence za violinske koncerte i transkribovao kompozicije starih i savremenih majstora. Naročito je cijenjen zbog čistoće i melodičnosti tona i visoko razvijene tehnike sviranja.
1904. – Rođen je ruski pilot Valerij Pavlovič Čkalov, koji se proslavio mnogim poduhvatima, uključujući prelijetanje Sjevernog pola. Ostvario je 1937. prvi let preko najsjevernije tačke Zemlje bez spuštanja, preletjevši avionom “An-25” za 64 časa i 25 minuta razdaljinu od 12.000 kilometara od Moskve do američkog grada Vankuver kod Portlanda, što je bio svjetski rekord. Amerikanci su mu u Vankuveru, u čast tog senzacionalnog leta, podigli spomenik i posvetili muzej. Isprobavajući novi tip lovačkog aviona, poginuo je u decembru 1938.
1907. – Umro je ruski hemičar Dmitrij Ivanovič Mendeljejev, otac moderne hemije, koji se među najistaknutije naučnike svih vremena uvrstio otkrićem opšteg zakona o periodičnosti hemijskih svojstava, prema kojem su svojstva hemijskih elemenata periodično zavisna od njihove atomske težine. Na osnovu tog zakona je formulisao Periodični sistem elemenata koji mu je omogućio da predvidi svojstva niza kasnije otkrivenih elemenata. Periodični sistem elemenata je postao osnova moderne nauke o strukturi materije. Njegova knjiga “Osnovi hemije” prevedena je na mnoge jezike, a u oko 500 radova obrađivao je sva područja hemije, pitanja fizike, mineralogije, filozofije, pedagogije, čak i slikarstva. Proučavao je razvoj industrije u Rusiji, naročito uglja, nafte i metala, prvi je preporučio podzemnu gasifikaciju uglja i hemijsku preradu nafte.
1924. – Rođena je Mira Alečković, pjesnikinja, romansijer i dječiji pisac. Djela: zbirke pjesama “Tri proleća”, “Tragovi bez stopa”, “Noć ova poslednja”, pjesme za djecu “Podzemni heroji”, “Dani razigrani”, “Zvezdane balade”, “Poljana”, “Ljubavi je malo”, “Srebrni voz”, “Sanjalica”, “A ja rastem”, romani “Zašto grdiš reku”, “Zbogom, velika tajno”, “Jutro”, “Zatečena u ljubavi”.
1924. – Umro je pjesnik Aleksa Šantić, autor antologijskih pjesama “Ostajte ovdje”, “Emina”, “Veče na školju”. Pripadao je mostarskom krugu oko književnog lista “Zora”, koji je pokrenuo s Jovanom Dučićem i Svetozarom Ćorovićem. U vrijeme aneksione krize, izazvane 1908. austrougarskom okupacijom Bosne i Hercegovine, izbjegao je u Italiju, zatim je bio poslanik u Bosanskom saboru. U početku je bio pod utjecajem srpskih pjesnika Branka Radičevića, Jovana Jovanović – Zmaja i Vojislava Ilića, ali je potom izgradio vlastiti pjesnički izraz, karakterističan po elegičnim motivima i rodoljubivim temama. Njegovi stihovi su muzikalni, a pjesme osjećajne, pune ljubavi za nacionalno i socijalno potlačene, s jakim revoltom protiv tiranije. Prevodio je s njemačkog i češkog jezika. Skoro cijeli život provodi u rodnom gradu Mostaru, gdje postaje jedan od glavnih utemeljivača kulturnog pokreta. Umire u Mostaru od tuberkuloze. Ostala djela: drame “Hasanaginica”, “U magli”, prevod “Lirskog intermeca” Heinricha Heinea.
1933. – Adolf Hitler raspustio je njemački parlament.
1935. – U Poljskoj je prvi put upotrijebljen poligraf.
1943. – Potpunim slomom Nijemaca završena je Staljingradska bitka, ključna za ishod Drugog svjetskog rata, kojom su konačno pokopani snovi nacističke Njemačke o munjevitom ratu. U bitki, koja je trajala od juna 1942, učestvovalo je više od dva miliona vojnika na obje strane, 20.000 topova, 2.000 tenkova i isto toliko aviona. Na njemačkoj strani borila 81 divizija, u čijem su sastavu bili i saveznici Trećeg rajha – Italijani, Mađari, Rumuni i Hrvati. Nijemci su Staljingrad razarali artiljerijom, oklopne armije su neprestano jurišale u pokušaju da ostvare stratešku zamisao – odsijecanje Kavkaza od ostalog dijela SSSR, ali je grad odolio, a sredinom novembra 1942. Crvena armija je prešla u ofanzivu i okružila njemačke snage, zarobivši 91.000 vojnika, uglavnom iz sastava Četvrte i Šeste njemačke oklopne armije, uljučujući komandanta – feldmaršala Fridriha fon Paulusa, 24 generala i 2.500 oficira.
1970. – Umro je engleski filozof, matematičar i pisac Bertrand Russell, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1950, jedan od rodonačelnika analitičke filozofije. Ogledao se u raznovrsnim oblicima filozofskog istraživanja, matematike, publicistike, političkog i moralnog angažovanja. Posvetio se borbi za mir i u mnogim akcijama se iskazao kao protivnik intervencije SAD u Vijetnamu i nuklearnog naoružanja. Osnovao je međunarodnu porotu koja je dobila naziv “Raselov sud”. Djela: “Kritičko izlaganje Lajbnicove filozofije”, “Istorija zapadne filozofije”, “Logički atomizam”, “Analiza materije”, “Skeptički eseji”, “Naše saznanje spoljnog svijeta”, “Ljudsko znanje”, “Principi socijalne rekonstrukcije”, “Putevi ka slobodi”, “Praksa i teorija boljševizma”, “Sloboda i organizacija”, “Osvajanje sreće”, “Ljudsko društvo u etici i politici”, “Zašto nisam hrišćanin”, “Principi matematike” – s Alfredom Northom Whiteheadom.
1971. – U SAD-u je zabranjeno reklamiranje cigareta na radiju i televiziji.
1972. – Britanska ambasada u Dublinu uništena je u prosvjedima nakon Bloody Sunday.
1978. – Dvojica sovjetskih kosmonauta sa svemirskog broda “Saljut” su u otvorenom svemiru, prvi put u istoriji kosmičkih letova, obavila su operaciju dopune goriva.
1979. – U New Yorku je pronađeno tijelo Sida Viciousa, basiste legendarne punk grupe Sex Pistols. Sa 17 godina upoznao je pjevača grupe, Johnnyja Rottena koji mu je i dao nadimak Sid (po vlastitom hrčku koji je gricnuo Sida Velikog za prst). Službeno, karijeru je započeo u bendu The Flowers of Romance. Prvi koncert Sex Pistolsa održan je 3. travnja 1977. godine u Londonu, a bend u siječnju 1978. kreće na američku turneju.
1986. – U kneževini Lihtenštajn žene su prvi put glasale na parlamentarnim izborima.
1989. – Kabul napuštaju posljednje trupe Sovjetskog Saveza, čime je završena devetogodišnja sovjetska intervencija u Afganistanu.
1990. – Južnoafrički predsjednik Ferdinand de Klerk ukinuo je zabranu Afričkog nacionalnog kongresa Nelsona Mandele.
1994. – Sekretar Foreign Officea Douglas Hurd izjavio je u Vašingtonu da je London spreman da pruži uslovnu podršku eventualnim vazdušnim udarima NATO-a u Bosni i Hercegovini, ali se, prije svega, zalaže da sve tri zaraćene strane mirnim putem dođu do rješenja krize, u čemu bi SAD trebalo da odigraju aktivniju ulogu.
1994. – Umro je Zaim Imamović, bosanskohercegovački interpretator sevdalinke.
1995. – Lideri Izraela, Jordana, Egipta i PLO su se prvi put okupili zajedno da bi na sastanku u Kairu iznašli mirovno rješenje i podržali izraelsko-palestinski sporazum.
1996. – Umro je američki filmski glumac, režiser i baletski igrač Gene Kelly, jedna od najznačajnijih figura u istoriji mjuzikla. Briljantno je spojio klasični balet s modernim igračkim senzibilitetom. Filmovi: “Amerikanac u Parizu”, “Ples na kiši”, “Gusar”, “U grad!”, “Poziv na igru”, “Helo, Doli!”.
2006. – Vanraspravno vijeće Odjeljenja jedan za ratne zločine Suda BiH donijelo je rješenje kojim se osumnjičenom Dragomiru Abazoviću, teško ranjenom u akciji EUFOR-a, ukida pritvor.
2017. – Umro je Predrag Matvejević, publicista, književni teoretičar i esejist.
(AbrašMEDIA)