Danas je srijeda, 22. februar/veljača, 53. dan 2023. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1512. – Umro je italijanski moreplovac Amerigo Vespucci. Vespucci je u Novi svijet putovao 1499. kao član španske ekspedicije, a 1501. i 1502. predvodio je portugalijsku ekspediciju.
1784. – Iz njujorške luke je isplovio prvi američki trgovački brod za Kinu “Kineska carica”. U Kinu je stigao 28. avgusta.
1732. – Rođen je američki državnik George Washington, prvi predsjednik SAD, vojskovođa u američkom ratu za nezavisnost. Komandovao je vojskom kolonista u pobjedonosnom ratu za nezavisnost od Engleske od 1775. do 1783. Za predsjednika SAD izabran je 1789. i na tom položaju je ostao osam godina. Kao šef države trudio se da uspostavi uticaj i autoritet federacije i ukloni razlike između sjevernih i južnih država. Stav prema starom savezniku – Francuskoj (proglasio je neutralnost SAD u ratu Engleske i drugih država protiv revolucionarne Francuske) i unutrašnja politika (približavanje federalistima) stvorili su mu jaku opoziciju u zemlji. Iz političkog života povukao se razočaran 1797. i odbio je da se treći put kandiduje za predsjednika, uputivši narodu poznatu oproštajnu besjedu.
1788. – Rođen je njemački filozof Arthur Schopenhauer, čija je folozofija duboko pesimistična, čak mračna: individualna egzistencija je beskrajna patnja, ovaj svijet je najgori mogućni svijet, a osnovno moralno osjećanje jeste sažaljenje. Sjedinio je kantovsku i pesimističko-budističku inspiraciju. Učio je da je svijet, kao čulno dostupni, empirijski poredak stvari, “moja predstava”, i da je podložan četvorostrukom značenju principa dovoljnog razloga, odnosno da svako biće ima razlog postojanja u “volji”, motiv djelanja, uzrok nastajanja i razloge koji ga čine spoznajnim. U osnovi “svijeta kao predstave” bivstvuje volja za individualnim postojanjem i održanjem. Djela: “O četvorostrukom korijenu principa dovoljnog razloga”, “Svijet kao volja i predstava”, “Parerga i paralipomena”.
1828. – Mirom u Turkmančaiju Persija, poslije poraza u ratu s Rusijom, prinuđena je da joj preda dio Jermenije, uključujući glavni grad Jerevan.
1848. – U Parizu je izbila prva buržoasko-demokratska revolucija, u kojoj se proletarijat pojavio kao društvena snaga sa sopstvenim političkim zahtjevima. Pod pritiskom ustanika kralj Louis Philippe je raspustio vladu 23. februara, sljedećeg dana je abdicirao i pobjegao u Englesku, a privremena vlada ukinula je monarhiju i proglasila republiku. Proklamovane su demokratske slobode, opšte pravo glasa, sloboda štampe, smanjenje radnog dana, pravo na rad i izborno pravo za sve muškarce starije od 21 godine, a u kolonijama je ukinuto ropstvo. Uspjeh revolucije u Francuskoj podstakao je revolucije u Njemačkoj, Austriji, Italiji i oslobodilačke pokrete u južnoslovenskim zemljama.
1862. – Tokom američkog građanskog rata Jefferson Davis proglašen je predsjednikom Konfederacije država Amerike.
1900. – Rođen je španski filmski režiser Luis Buñuel, jedan od najvećih u svjetskoj kinematografiji. Snimio je 32 filma, a “Andalužanski pas” iz 1928. i “Zlatno doba” iz 1930. obrazac su nadrealističkog poetskog filma. Napisao je autobiografiju “Moj posljednji uzdah”. Ostali filmovi: “Zemlja bez hljeba”, “Los olvidados”, “Uspon u nebo”, “Zločinački život Arčibalda Krusa”, “Robinson Kruso”, “To se zove zora”, “Nazaren”, “Viridijana”, “Taj mračni predmet želja”, “Anđeo smrti”, “Zvjezdani put”, “Tristana”, “Ljepotica dana”, “Diskretni šarm buržoazije”.
1903. – Umro je austrijski kompozitor i muzički pisac Hugo Philipp Jacob Wolf, poznat po knjigama pjesama, posebno po “Knjizi španskih pjesama” i “Knjizi Geteovih pjesama”. Komponovao je solo pjesme na stihove Hajnriha Hajnea, Johana Volfganga Getea, Jozefa fon Ajhendorfa, španskih i italijanskih pjesnika.
1913. – Revolucionarnog predsjednika Meksika Francisca Madera i potpredsjednika Pina Suareza ubila je vojska.
1913. – Rođen je jugoslovenski književnik i dramski pisac Ranko Marinković.
1924. – Italijanska vlada donijela Dekret o aneksiji Rijeke Italiji.
1935. – Rođen je jugoslovenski pisac Danilo Kiš, izuzetan stilista širokog obrazovanja, u čijim je djelima sažeta sva gorčina surovog 20. vijeka, “zver-veka” – kako ga je s pravom označio. Pisao je njegovanim stilom, s moderno shvaćenom fabulom. Njegova djela su pisana na osnovu stvarne dokumentarne građe i stvarnih historijskih likova, a stilski ti su tekstovi potpuno “kiševski” obrađene priče. Diplomirao je svjetsku književnost na Beogradskom univerzitetu. Bio je dramaturg pozorišta “Atelje 212” u Beogradu i lektor u Strazburu, Bordou i Lilu. Djela: romani “Psalam 44”, “Mansarda”, “Bašta, pepeo”, “Peščanik”, “Grobnica za Borisa Davidoviča”, pripovijetke “Rani jadi”, “Enciklopedija mrtvih”, drama “Elektra 70”, polemički spis “Čas anatomije”.
1942. – Austrijski pisac Stefan Zweig – koji je pred nacistima 1938. emigrirao u SAD – u Brazilu je izvršio samoubistvo, zahvaćen unutrašnjom krizom i slomljen nacističkim varvarstvom. U ranim djelima je, pod utjecajem bečkog impresionizma, psihoanalize Zigmunda Frojda i humanističke evropske tradicije, bio zaokupljen lavirintima ljudske psihe. Kasnije je znatnu popularnost stekao romansiranim biografijama i esejističkim studijama o značajnim ličnostima istorije i literature. Djela: pripovijetke “Pometenost osjećanja”, “Amok”, “Prvi doživljaj”, romansirane biografije “Žozef Fuše”, “Marija Antoaneta”, “Trijumf i tragika Erazma Roterdamskog”, “Marija Stjuart”, studije “Tri majstora” (Balzak, Dikens, Dostojevski), “Borba s demonom” (Helderlin, Klajst, Niče), “Tri pjesnika svoga života” (Kazanova, Stendal, Tolstoj), “Jučerašnji svijet” (melanholična slika evropske kulture na umoru).
1957. – Osnovana Srednja muzička škola u Tuzli.
1980. – Umro je austrijski slikar i pisac Oskar Kokoschka, jedan od najistaknutijih predstavnika ekspresionističkog slikarstva. Njegovo halucinantno slikarstvo nervoznog poteza, rastočene forme, ekstatičnog, ekspresionističkog izraza, koje duboko ponire u psihologiju motiva, dramatična je vizija strastveno doživljene realnosti. U toku Drugog svjetskog rata slikao je velike kompozicije idejno-humanističkog sadržaja. Njegove drame “Ubica, mada žena” i “Trnov žbun u plamenu”, pisane ekstremnim ekspresionističkim stilom, s ekstatičnim i vizionarskim slikama koje razaraju logiku izlaganja, imaju još samo istorijsku vrijednost.
1980. – Izraelska vlada donijela je odluku o puštanju u opticaj nove nacionalne valute šekela, koji je zamijenio izraelsku funtu.
1987. – Umro je američki slikar, novinar, filmski režiser i producent Andy Warhol, jedan od najznačajnijih predstavnika pop-art slikarstva. Drsko i duhovito ismijevao je i razarao banalnost masovne komercijalne američke kulture i američke mitove, od vesternjačke sage do pokreta za oslobađanje žena. Filmovi: “Empire”, “San”, “Djevojke iz Čelzija”, “Usamljeni kauboji”, “Meso”, “Đubre”, “Seks”, “Pobunjene žene”, “Meso za Frankeštajna”, “Krv za Drakulu.
1990. – U glavnom gradu Mongolije Ulan Batoru uklonjena je posljednja statua Josifa Staljina.
1991. – Dogovorom da BiH ostane u granicama u kojima je bila u SFRJ, da se ustavno uređenje bazira na nekoliko entiteta i da se pregovori nastave, u Lisabonu su završeni pregovori trojice lidera nacionalnih stranaka u BiH. Nekoliko dana kasnije Alija Izetbegović odbio je da potpiše sporazum na koji je prethodno pristao.
1991. – Hrvatski sabor donio je Rezoluciju o razdruživanju sa SFRJ i Rezoluciju o zaštiti ustavnog poretka Republike Hrvatske.
1992. – Umro je vođa grčkih partizana Vafijadis Markos, komandant Demokratske armije Grčke u građanskom ratu od 1946. do 1949. Iz Anadolije je, kao i stotine hiljada Grka, emigrirao 1923. zbog terora Turske. Poslije njemačke okupacije Grčke u Drugom svjetskom ratu pobjegao je iz zatvora na ostrvu Gaudos i priključio se pokretu otpora. Bio je politički komesar Desete divizije Narodnooslobodilačke vojske i potom Makedonske grupe divizija ELAS. Kad je ELAS rasformiran poslije kapitulacije vođa Narodnooslobodilačkog fronta (EAM) 12. februara 1945, s dijelom rukovodstva EAM organizovao je oružanu borbu protiv kraljevskog režima. Početkom 1947. postao je vrhovni komandant Demokratske armije Grčke, poslije izbora na teritoriji pod kontrolom njegovih snaga u avgustu 1947. proglasio je republiku, a 23. decembra obrazovao privremenu demokratsku vladu, u kojoj je bio premijer i ministar vojske. Zbog sukoba u rukovodstvu isključen je u novembru 1948. iz Centralnog komiteta Komunističke partije Grčke, poslije čega je emigrirao u SSSR, a u zemlju se vratio pred kraj života.
1993. – Savjet bezbjednosti UN-a jednoglasno je usvojio rezoluciju o pokretanju postupka za osnivanje Međunarodnog suda za krivično gonjenje lica odgovornih za ozbiljna kršenja međunarodnog humanitarnog prava, izvršena na teritoriji bivše Jugoslavije.
1994. – Ministarstvo pravde SAD saopštilo da je bivši visoki službenik CIA Aldrich Hazen Ames devet godina bio špijun SSSR i potom Rusije.
1998. – Umro je Jovan Kratohvil, profesor Univerziteta umjetnosti u Beogradu, rektor od 1971. do 1973. Autor je niza spomenika, uključujući spomenike palim borcima na Majevici i u Zemunu, spomenik na Avali sovjetskim ratnim veteranima poginulim u avionskoj nesreći, spomen-kosturnicu u Sansepolkru u Italiji. U mladosti je bio vrhunski sportista – prije Drugog svjetskog rata prvak Jugoslavije u plivanju, a poslije rata šampion države u streljaštvu i osvajač drugog mjesta na svjetskom streljačkom prvenstvu.
2001. – Poslanici Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine BiH izglasali su Božidara Matića za predsjedavajućeg Savjeta ministara.
2001. – Sudsko vijeće Haškog tribunala osudilo je Dragoljuba Kunarca na 28, Radomira Kovača na 20 i Zorana Vukovića na 12 godina zatvora zbog zločina protiv čovječnosti, silovanja, prisiljavanja na rad i mučenja žena muslimanske vjerske pripadnosti u Foči 1992. godine.
2001. – Penzionisani hrvatski general Mirko Norac, osumnjičen za ratne zločine nad srpskim civilima u Gospiću 1991. godine, sproveden u riječki istražni zatvor.
2002. – U sukobu s vladinim snagama ubijen je Jonas Savimbi, lider angolskog pokreta UNITA, koji se više od 30 godina bori za vlast u Angoli.
2005. – Crnogorski predsjednik Filip Vujanović i premijer Milo Đukanović predložili su mirno osamostaljenje Crne Gore od Srbije.
(AbrašMEDIA)