Danas je utorak, 24. maj/svibanj, 144. dan 2022. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1543. – Umro je poljski astronom Nikola Kopernik, tvorac heliocentričnog sistema, jedne od najvećih prekretnica u istoriji nauke. Umjesto ptolomejskog geocentričnog sistema, prema kojem je Zemlja centar vasione, on je poslije istraživanja koja je obavio po povratku s višegodišnjih studija u Italiji – polazeći od teorije grčkih astronoma koji su smatrali da je Sunce centar svijeta oko kojeg kruže Zemlja i druge planete – uspostavio heliocentrični sistem. Prema tom učenju, Zemlja i planete se kreću po putanjama u čijem je centru Sunce, a prividno kretanje nebeske sfere je posljedica kretanja Zemlje. Njegovo učenje je, uz mnoštvo sljedbenika, zbog zloglasne rimokatoličke inkvizicije, imalo i mučenike – Đordana Bruna je sud inkvizicije poslao na lomaču, a Galilea Galileja, pod prijetnjom smrti, primorao da svoje učenje proglasi zabludom. Rimska crkva je 1616. zabranila sva djela kojima je osnova bilo Kopernikovo učenje. Djela: “Komentariolus…”, “De revolucionibus orbium celestium”.
1544. – Rođen je engleski ljekar i fizičar William Gilbert, nazvan “ocem elektriciteta”. U fizici se proslavio – mada mu je ta grana nauke bila samo hobi – kapitalnim djelom “O magnetima”. Dokazao je da je Zemlja veliki loptasti magnet i da se igla na kompasu ne upravlja prema nebu, kako se do tada vjerovalo, nego prema magnetnim polovima planete. Shvatanjima magnetizma nebeskih tijela i elektriciteta snažno je uticao na razvoj nauke u 17. vijeku.
1686. – Rođen je njemački fizičar Daniel Gabriel Fahrenheit, koji je 1726. izradio prvi termometar sa živom. Takođe je stvorio skalu za mjerenje temperature od 180 stepeni, nazvanu njegovim imenom, na kojoj je tačka smrzavanja na 32. stepenu, a ne na nuli kao kod Celzijusove skale. Farenhajtova skala je u upotrebi u SAD, ranije i u Velikoj Britaniji.
1743. – Rođen je francuski ljekar i novinar Jean-Paul Marat, jedan od vođa Francuske revolucije i lider montanjara. U listu “Prijatelj naroda”, koji je pokrenuo, zastupao je interese gradske sirotinje i seljaka i bespoštedno žigosao aristokratiju. Zalagao se za ukidanje torture i smrtne kazne i za slobodu štampe. Sukobio se 1793. sa žirondincima, koji su ga optužili za izdaju, ali ga je sud oslobodio. Predvodio je od 31. maja do 2. juna 1793. jakobinski ustanak protiv vlasti žirondinaca, poslije kojeg je uvedena jakobinska diktatura. Ubila ga je žirondinka Charlotte Corday u julu 1793. Djela: “Filozofski esej o čovjeku”, “Okovi ropstva”.
1822. – U bici u Južnoj Americi na vulkanu Pichincha, španske trupe su izgubile bitku protiv tzv. patriota pod komandom Antonioa Joséa de Sucrea. Ekvador je postao nezavisan od Španije i priključio se Velikoj Kolumbiji.
1849. – Umro je bosanskohercegovački franjevac i pjesnik Ambroz Matić.
1850. – Rođen je revolucionar Afanasije Stojanović, jedini učesnik Pariske komune među južnim Slovenima, koji je 1871. ranjen na barikadama. Poslije propasti Komune vratio se u Srbiju, gdje je dvaput zatvaran, potom se sklonio u Austriju, zatim u Rusiju, gdje je umro i sahranjen uz najveće vojne počasti.
1883. – Otvoren je Bruklinski most koji povezuje Mannhatn s Brooklynom u New Yorku.
1941. – Na izlazu iz Danskog prolaza njemački ratni brod “Bizmark”, koji je krenuo u Atlantik da potapa britanske konvoje, pogodio je u Drugom svjetskom ratu britansku krstaricu “Hud”, od čijih su se 1.422 mornara spasila samo trojica. Potom su britanski brodovi počeli da gone njemački “Bizmark” i pogodili ga 27. maja 1941. na pučini ispred francuske obale, poslavši na dno okeana 2.300 članova posade.
1941. – Rođen je američki muzičar Bob Dylan. Komponovao je i pjevao mnoštvo balada, protestnih, country i folk pjesama. Na koncertima širom svijeta demonstrirao je muzičku univerzalnost, svirajući usnu harmoniku, gitaru, klavir.
1964. – U nemirima na fudbalskoj utakmici u prijestonici Perua Limi, izazvanim odlukom sudije da poništi gol domaće ekipe, poginulo je više od 300 ljudi, u najvećoj nesreći u istoriji fudbala.
1968. – Studenti su zapalili parišku berzu.
1974. – Umro je američki jazz muzičar Duke Ellington. Orkestar koji je osnovao 1926. bio je uzor svim orkestrima jazz muzike. Napisao je oko 2.000 kompozicija.
1977. – Predsjednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR Nikolaj Podgorni isključen iz Politbiroa vladajuće Komunističke partije.
1982. – U iransko-iračkom ratu, iranske trupe povratile su Koramšar koji su Iračani držali 20 mjeseci.
1992. – Kasarna JNA “Viktor Bubanj” u Sarajevu planski je evakuisana. Pripadnici JNA, koji su duže vrijeme bili blokirani u kasarni, evakuisani su bez i jednog ispaljenog metka.
1993. – Eritreja stekla nezavisnost od Etiopije nakon 30 godina građanskog rata.
1993. – Na Tibetu izbile demonstracije protiv kineskih vlasti.
2000. – Izrael je, poslije 22 godine povukao svoje trupe iz okupacione zone od 15 kilometara u graničnom području sa Libanom. Mirovne trupe UN ušle su u to područje 28. jula.
2002. – Predsjednici Rusije i SAD-a, Vladimir Putin i George Bush Jr. potpisali ugovor o smanjenju svog nuklearnog oružja za dvije trećine u sljedećih deset godina.
(AbrašMEDIA)