Danas je srijeda, 25. januar/siječanj, 25. dan 2023. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1579. – Sjeverne nizozemske pokrajine Holandija, Zelandija, Utreht, Gelderlend, Frizija, Groningen i Overajsel proglasile su Utrehtsku uniju radi suprotstavljanja španskoj vlasti. Unija se 1581. otcijepila od Španije, a Vestfalskim mirom 1648. dobila nezavisnost.
1627. – Rođen je irski hemičar i fizičar Robert Boyle, koji je otkrio zakon o odnosu pritiska i zapremine kod gasova i prvi utvrdio razliku između smjese i hemijskog jedinjenja.
1736. – Rođen je francuski matematičar, mehaničar i astronom Louis Lagrange, koji je s 19 godina postao profesor matematike na Artiljerijskoj školi u Torinu, a potom je radio u Akademiji nauka u Berlinu i na Politehničkoj školi u Parizu. Objavio je niz radova iz teorije brojeva, varijacionog računa, teorije parcijalnih jednačina, nebeske mehanike, sferne astronomije. Mnoga Lagranžova otkrića nose njegovo ime. Djela: “Analitička mehanika”, “Teorija analitičkih funkcija I-II”, “O libraciji Mjeseca”, “O teoriji Jupiterovih satelita”.
1831. – Poljski parlament (Sejm) proglasio je nezavisnost Poljske i svrgnuo ruskog cara Nikolaja I s poljskog prijestola. Veliki dio Varšavskog vojvodstva, pod nazivom Poljsko kraljevstvo priključen je 1815. Rusiji, a ruski car postao je i kralj Poljske. Rusi su u septembru ugušili poljski ustanak, ukinut je ustav i raspušten Sejm.
1874. – Rođen je engleski pisac William Somerset Maugham, oštar kritičar britanskog građanskog društva. Dosta je pisao i o egzotičnim zemljama. Djela: romani “Ljudski okovi”, “Mjesec i stoparac”, “Kolači i pivo”, “Pozorište”, “Šareni veo”, zbirke pripovijedaka “Treptaj lista”, “Na kineskom platnu”, “Istok i Zapad”, drame “Lejdi Frederika”, “Hljebovi i ribe”, “Sveti plamen”.
1882. – Rođena je engleska spisateljica Adeline Virginia Stephen, poznata kao Virginia Woolf, koja je primjenjivala tehniku unutrašnjeg monologa i toka svijesti i pisala istančanim intelektualnim stilom. Ostvarila je majstorske portrete, posebno žena iz viših slojeva engleskog društva. Osjetljiva, zgrožena ratom, 1941. je izvršila samoubistvo. Djela: romani “Izlet na svetionik”, “Gospođa Delovej”, “Godine”, “Talasi”, “Orlando”, eseji “Sopstvena soba”, “Između činova”, “Smrt moljca”, “Običan čitalac”.
1899. – U Požarevačkom zatvoru je umro revolucionar i publicista Vasa Pelagić, jedan od prvih pobornika ideje socijalizma na Balkanu. Ideju socijalizma u njenoj utopijskoj verziji prihvatio je u Rusiji, u kojoj je boravio od 1864. do 1866. kada je na Moskovskom univerzitetu studirao medicinu, istoriju i političku ekonomiju. U Brčkom, gdje je bio učitelj, osnovao je srpsku čitaonicu, jednu od prvih u Bosni. Bio je arhimandrit i upravnik Srpske pravoslavne bogoslovije u Banjaluci, u kojoj su školovani sveštenici i učitelji, odakle ga je zbog slobodoumnih školskih programa 1869. turska vlast prognala u Malu Aziju. Odatle se ruskom pomoću spasio 1871. i došao u Srbiju. Učestvovao je u bosansko-hercegovačkom ustanku 1875. Raščinjen je, a zbog širenja socijalističkih ideja protjerivan je i iz Srbije, čak zatvaran u ludnicu. Bio je plodan i popularan pisac, a radovi objavljeni za njegovog života štampani su u 250.000 primeraka. Djela: “Istorija bosanskohercegovačke bune”, “Odgovor na četiri društvena pitanja”, “Spas Srbije i srpstva”, “Socijalizam i osnovni preporođaj društva”, “Nauka i radni narod”, “Blagodatnik”, “Preobražaj škole i nastave”, “Nova nauka o javnoj nastavi”, “Umovanje zdravog razuma”, “Poslanica bogu”, “Koliko nas košta bog i gospodar”, “Rukovođa za srpsko-bosanske, hercegovačke, starosrbijanske i makedonske učitelje”.
1905. – Rođen je narodni heroj i komandant Sava Kovačević. Bio je politički radnik, član KPJ od 1925. Poginuo je kao zapovjednik Treće divizije NOVJ na Sutjesci.
1918. – Radi gušenja kontrarevolucionarnih pobuna stvorena Crvena armija, koja se uspješno obračunala i sa stranom vojnom intervencijom protiv sovjetske Rusije i porazila nacističku Njemačku u Drugom svjetskom ratu. U njenom organizovanju ključnu ulogu imao je Lav Trocki.
1919. – Osnovano je Društvo naroda, preteča UN.
1924. – U francuskom gradu Chamonix počele prve zimske Olimpijske igre.
1942. – Tajland u Drugom svjetskom ratu objavio rat Velikoj Britaniji i SAD.
1955. – SSSR formalno okončao ratno stanje s Njemačkom.
1971. – General Idi Amin je vojnim udarom oborio s vlasti predsjednika Ugande Miltona Obotea i potom se proglasio za predsjednika.
1978. – Umro je jugoslovenski pisac Skender Kulenović, autor potresne poeme “Stojanka majka Knežepoljka”. Poslije Drugog svjetskog rata bio je direktor drame u sarajevskom pozorištu i urednik u beogradskoj izdavačkoj kući “Prosveta”. Djela: roman “Ponornica”, poeme “Ševa”, “Zbor derviša”, drama “Svjetlo na drugom spratu”, komedije “Djelidba”, “Večera”, soneti “Ocvale primule”.
1983. – Kineske vlasti su preinačile u doživotnu robiju smrtnu kaznu izrečenu istog dana 1981. Mao Cedungovoj udovici Djang Ćin.
1987. – Izbija požar u tvornici prehrambenog kombinata Agrokomerc, što je bio povod za početak afere Agrokomerc.
1991. – Sobranje Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije usvojilo deklaraciju o nezavisnosti i platformu za pregovore o budućnosti Jugoslavije.
2000. – Pripadnici Sfora uhapsili su u Višegradu Mitra Vasiljevića optuženog za ratne zločine počinjene tokom rata u Bosni i Hercegovini (1992-95).
2001. – DOS formirao Vladu Srbije, prvu poslije desetogodišnje vlasti SPS-a.
2006. – Na palestinskim izborima pobijedio je islamski pokret Hamas.
2011. – Počela tzv. “Egipatska revolucija”, prvo samo maršom destaka tisuća ljudi u Kairu da bi se ubrzo proširila i na druge gradove širom Egipta.
(AbrašMEDIA)