Danas je subota, 28. decembar/prosinac, 363. dan 2024. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1612. – Galileo Galilei postaje prvi astronom koji je detaljno promotrio našeg udaljenog susjeda iz Sunčevog sistema, planet Neptun. Iako jedan od pionira moderne astronomije i Galileo je bio samo čovjek pa je tijekom tog prvog promatranja donio krivi zaključak i Neptun u katalogu neba zabilježio kao fiksnu zvijezdu.
1650. – Umro je hrvatski pisac i lingvista Bartol Kašić.
1836. – Španija je priznala nezavisnost Meksika, koji je okupirala između 1519. i 1522, nemilosrdno istrebljujući domoroce. Pod špansku krunu, zvanično sa statusom vicekraljevine, Meksiko je potpao 1535. Ustanak protiv kolonijalnih upravljača izbio je 1810, a nestabilnost u Meksiku iskoristile su SAD, otevši Teksas 1822, a u krvavom ratu od 1846. do 1848. i Novi Meksiko i Kaliforniju.
1856. – Rođen je američki državnik Woodrow Wilson, predsjednik SAD od 1913. do 1921, prethodno univerzitetski profesor i rektor i guverner New Jersey-ja, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1919. Dvaput je vojno intervenisao u Meksiku, okupirao je Haiti i Dominikansku republiku. Pristupio je Antanti i 1917. uveo SAD u Prvi svjetski rat protiv Centralnih sila. Kao protivnik Oktobarske revolucije zalagao se za vojnu intervenciju protiv sovjetske Rusije. Poslije okončanja rata odigrao je značajnu ulogu na Versajskoj mirovnoj konferenciji, čije su odluke umnogome bile rezultat njegovog mirovnog plana od “14 tačaka”. Učestvovao je u stvaranju Društva naroda, ali je Senat odbio da ratifikuje Versajski mirovni ugovor, poslije čega su SAD ostale van prve svjetske organizacije, prethodnice UN.
1882. – Rođen je engleski astronom i matematičar Arthur Stanley Eddington, direktor Opservatorije u Cambridgeu i predsjednik Međunarodne astronomske unije od 1938. do smrti 1944. Bavio se strukturom unutrašnjosti zvijezda i njihove atmosfere, pulsacijom zvijezda, međuzvjezdanom materijom, kretanjem i rasporedom zvijezda u našoj galaksiji. Organizovao je prvu eksperimentalnu provjeru teorije relativiteta Alberta Einsteina za vrijeme potpunog pomračenja Sunca 1919. i uspio da utvrdi teorijski predviđeno skretanje svjetlosnog zraka u gravitacionom polju Sunca.
1895. – U pariskom restoranu “Gran Caffe” braća Louis i Auguste Lumiere organizovali su prvu filmsku projekciju. Prve “pokretne slike” bili su kratki dokumentarni filmovi o izlasku radnika iz fabrike, željezničkoj stanici s putnicima i vozom koji juri. Predstava je oduševila publiku i smatra se datumom rođenja kinematografije. Jedan novinar je tada zabilježio da je to “nesumnjivo najčudniji izum u našoj epohi”.
1897. – Charles i Emile Path osnovali su u Parizu “Pate Cinema”, prvi firmu na svijetu za proizvodnju filmova. Ova pariška firma ubrzo je zavladala međunarodnim tržištem pokretnih slika.
1903. – Rođen je mađarski matematičar, fizičar i izumitelj John von Neumann.
1912. – Rođena je Vukica Mitrović, organizatorka pokreta otpora u okupiranom Beogradu i narodni heroj Jugoslavije.
1920. – Krvavo ugušena rudarska pobuna u BiH, Husinska buna.
1925. – Ubio se ruski pisac Sergej Aleksandrovič Jesenjin, koji je melodičnim i slikovitim stihovima poetizovao boemiju i skitnju i slutio oluje nad Rusijom i sopstveni udes skitnice i samoubice u 30. godini života. Konflikt epohe i pjesnikove lirske duše najviše je izražen u dramatičnim ciklusima “Kafanska Moskva” i “Povratak u zavičaj” i nizu pjesama nastalih 1924. i 1925. koje su pripremili pjesnikov tragičan kraj, ali i zamisao ciklusa “Persijski motivi” i poeme “Ana Snjegina” – svojevrsnog zavještanja. Snažno je uticao na generacije pjesnika, ne samo ruskih. Ostala djela: zbrike pjesama “Zadušnice”, “Ispovijest mangupa”, “Triptih”, “Stihovi skandalista”, “Sovjetska Rusija”, pripovijetka “Urvina”, dramska poema “Pugačov”.
1937. – Umro je francuski kompozitor Joseph Maurice Ravel, jedan od najistaknutijih predstavnika francuskog impresionizma. Oslanjao se na klasično francusko muzičko nasljeđe, ali se inspirisao i španskom muzikom i džezom, koristeći raznoliki ritam, s orkestom punim boje i slobodnim harmonijama. Virtuozni pijanista i dirigent, održavao je koncerte širom Evrope i Amerike. Djela: opera “Sat Španije”, balet “Dafne i Kloe”, orkestarska kompozicija “Bolero”, klavirski ciklusi “Ogledala”, “Gaspar noći”, “Kuprenov grob”, “Sonatina” za klavir, mnoštvo solo pjesama, uglavnom na stihove francuskih simbolista.
1942. – Japanski avioni su u Drugom svjetskom ratu bombardovali indijski grad Kalkutu.
1945. – Umro je američki pisac Theodore Dreiser, beskompromisan kritičar američkog društva. Njegov prvi roman “Sestra Kari” zabranjen je 1900, pa je potom njegov autor desetak godina bio prinuđen da se izdržava pisanjem za ilustrovane, zabavne i modne listove. Smatrao je da spasenje svijeta leži u socijalizmu i pred kraj života postao je član Komunističke partije SAD. Ostala djela: romani “Dženi Gerhard”, “Finansijer”, “Titan”, “Stoik”, “Genije”, “Američka tragedija”, “Tragična Amerika”, “Vrijedi li Amerika da se spase”.
1948. – Rođen je bosanskohercegovački književnik Husein Dervišević. Osim književnih djela pisao je hronike, reportaže, komentare i novinsku, dokumentarnu i umjetničku fotografiju. Do sredine devedesetih bio je zaposlen na Radio-Bihaću, gdje je kao DJ i hroničar čitao bajke o rock’n’roll-u i vremenu kada se samo jednom ljubilo. Više puta je nagrađivan, a zastupljen je i u čitankama i lektiri. Roman za djecu “Prodavač osmijeha” proglašen mu je knjigom godine na književnoj manifestaciji “Pjesnička drugovanja” 1984, nakon čega je uvršten i u mađarsku lektiru.
1949. – U Mađarskoj stupio na snagu dekret o nacionalizaciji svih industrijskih i trgovinskih firmi.
1950. – U Korejskom ratu, kineske trupe prešle 38. paralelu.
1959. – U Vinči kod Beograda pušten u rad prvi nuklearni reaktor u Jugoslaviji, što je omogućilo domaću proizvodnju radioizotopa koji se koriste u medicini, industriji, poljoprivredi i istraživačkim institucijama…
1959. – Umro je Ante Pavelić, hrvatski fašistički političar, osnivač Ustaškog pokreta, predsjednik NDH i ratni zločinac.
1962. – U Mozambiku, portugalskoj koloniji u Africi, ujedinjenjem tri antikolonijalne grupe, osnovan je Front za oslobođenje Mozambika, pod čijim je vođstvom zemlja poslije dugotrajne borbe stekla nezavisnost 1975, ali je skoro dvije decenije potom bjesnio građanski rat. Rivalski pokret Renamo su u borbi protiv Frelima podržavali rasistički režimi Južne Rodezije, a potom Južne Afrike i potajno neke zapadne sile. Tek pobjeda Nelsona Mendele u Južnoj Africi početkom devedesetih godina 20. vijeka i rasno pomirenje u toj susjednoj zemlji stvorili su uslove za okončanje građanskog rata i slobodne izbore koje je dobio Frelimo.
1973. – Aleksandar Solženjicin objavljuje literarno-povijesno djelo “Arhipelag Gulag”, gdje govori o zloglasnim zatvorima za vrijeme SSSR-a.
1981. – Rođena je prva američka “beba iz epruvete”.
1986. – Umro je ruski reditelj Andrej Tarkovski.
1989. – Parlament Čehoslovačke za predsjednika izabrao Aleksandra Dubčeka, vrativši ga na političku scenu s koje je uklonjen vojnom intervencijom zemalja Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj u avgustu 1968.
2004. – Specijalna jedinica Policije distrikta Brčko uhapsila u centru Brčkog Konstantina Simeunovića, zvanog Kole, optuženog za ratne zločine počinjene tokom proteklog rata na području Brčkog.
2004. – Umrla je američka književnica Susan Sontag.
2005. – Evropska unija lansirala svoj prvi navigacioni satelit Galileo.
2007. – Privremena vlada je proglasila Nepal Demokratskom Saveznom Republikom. Tim činom označen je kraj monarhije koja je 238 godina vladala tom malom i siromašnom državom u kojoj se nalazi ‘krov svijeta’, te jedinom državom na svijetu koja nema pravokutnu službenu zastavu.
2015. – Umro je britanski muzičar, član Motorheada, Lemmy Kilmister.
(AbrašMEDIA)