Danas je utorak, 30. maj/svibanj, 150. dan 2023. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1431. – U Rouenu je na lomači spaljena francuska nacionalna heroina Jovanka Orleanka (Jeanne d’Arc), nakon što je po nalogu Engleza pred crkvenim sudom optužena da je jeretik i vještica. Rehabilitovana je na reviziji procesa 1456, a odlukom pape Benedikta XV (Benedict) 1920. proglašena je za sveticu.
1498. – Španski moreplovac italijanskog porijekla Cristoforo Colombo isplovio sa šest brodova iz španske luke Sanlukar na treće putovanje u Novi svijet, tokom kojeg je otkrio Trinidad i obale Južne Amerike.
1640. – U Antverpenu je umro flamanski barokni slikar Peter Paul Rubens. Njegovo djelo imalo je ogroman utjecaj na evropsko slikarstvo (“Skidanje sa krsta”, “Posljednji sud”, “Parisov sud”). Kao uglednom građaninu povjeravane su mu i diplomatske misije u Parizu, Londonu i Madridu.
1778. – Umro je francuski filozof, pisac i istoričar François-Marie Arouet, poznatiji kao Voltaire, prosvjetitelj i jedan od najslobodoumnijih duhova Evrope 18. vijeka, veliki protivnik klerikalizma, ali ne i ateista. Bio je saradnik čuvene “Enciklopedije”. Dugo je živio u izgnanstvu, izvjesno vrijeme i na dvoru pruskog kralja Friedricha Drugog Velikog, potom u Ferneju u Švajcarskoj. Djela: filozofski romani “Kandid”, “Zadig”, “Mikromegas”, epopeje “Anrijada”, “Djevica Orleanska”, istorijska djela “Vijek Luja Četrnaestog”, “Ogled o običajima i duhu nacija”, “Istorija Karla Dvanaestog”, tragedije “Edip”, “Brut”, “Zaira”, “Cezar”, “Meropa”, “Tankred”, komedije “Senjorsko pravo”, “Nanina”, filozofski spisi “Traktat o metafizici”, “Rasprava o čovjeku”, “Filozofski rječnik”, “Filozofska pisma”.
1784. – Mirovnim sporazumom u Parizu završava Englesko-holandski rat od 1780-1784. To je bio četvrti rat imeđu Engleza i Holanđana.
1814. – Rođen je ruski revolucionar i anarhista Mihail Bakunjin. 1835 u 22. godini života, napustio je vojsku, jer su mu smetale represivne metode primjenjivane na lokalnom stanovništvu. 1842 otputovao je u Njemačku, kako bi tamo proučavao Hegela, gdje se upoznao sa vodećim mladim socijalistima Njemačke. Kada se preselio u Pariz upoznao je Proudhona, Marxa i glavne predstavnike poljske emigracije. U tom stadijumu već je formulisao teoriju koja je vidjela slobodu kako se postiže opštim ustankom, povezanim sa nacionalnim revolucijama, a pogotovo oslobođenjem svih slovenskih naroda. Njegovo strasno propagiranje demokratije i anti-kolonijalizma učinilo ga je “javnim neprijateljem br. 1” u većini evropskih monarhija. 1849. Bakunjin je pohitao u Drezden gdje je odigrao vodeću ulogu u Majskom ustanku. To je dovelo do njegovog hapšenja i izricanja smrtne kazne. Austro-ugarska monarhija ga je takođe željela, pa je ekstradiciran i ponovo osuđen na smrt. Ali prije nego što mu je dželat uspio staviti omču oko vrata, Rusija je zatražila njegovo izručenje i sljedećih šest godina proveo je utamničen bez suđenja u tvrđavi Petra i Pavla. Kada je pušten iz zatvora prognan je u Sibir. 1861. izveo je spektakularno bjekstvo i vratio se u Evropu preko Japana, SAD-a, i kroz Panamski kanal. 1868. se pridružio Međunarodnom radničkom udruženju (poznatom i kao Prva Internacionala). Dok je Marx vjerovao da se socijalizam može izgraditi preuzimajući državu, Bakunjin je tražio njeno uništenje i stvaranje novog društva zasnovanog na slobodnom udruživanju slobodnih radnika. Ovo je uskoro postala zvanična politika Internacionale u Italiji i Španiji, a njena popularnost je rasla i u Švajcarskoj, Belgiji i Francuskoj.
1848. – SAD i Meksiko su ratifikovali sporazum potpisan u februaru 1848. nakon poraza Meksikanaca u Američko-meksičkom ratu. Za naknadu od 15 miliona dolara, u sastav SAD ušle su meksičke teritorije Novi Meksiko, Kalifornija, dijelovi Nevade, Jute, Arizone i Kolorada.
1876. – Rođen je pjesnik Vladimir Nazor. Godine 1942. godine sa pjesnikom Ivanom Goranom Kovačićem preko Kupe odlazi u partizane, o čemu je izvijestio čak i Radio London. Nazor počinje voditi dnevnik “S partizanima”. Poslije rata objavio je i Pjesme partizanske. U ratu Nazor je predsjednik Izvršnog odbora ZAVNOH-a, a nakon rata i prvi predsjednik hrvatskog Sabora. Kao novoprimljeni akademik 1949. godine je imao i svoj posljednji javni nastup na kojem je čitao ulomke iz svoje nedovršene zbirke U zavičaju. U pedeset godina plodnog rada Nazor je pisao pjesme, pripovijetke, priče za djecu, putopise, romane, dnevnike, rasprave i prevodio italijanske i njemačke pjesnike.
1909. – Rođen je američki klarinetista i kompozitor Benjamin David Goodman, poznat kao Benny Goodman, jedan od prvih bijelih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je 1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom – snimio je koncert za klarinet Wolfganga Amadeusa Mozarta i svirao sa simfonijskim orkestrima.
1912. – Umro je američki pilot i konstruktor aviona Wilbur Wright, pionir avijacije, koji je 1903. s bratom Orvilleom, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva.
1913. – Zaključen je mirovni ugovor u Londonu između članica Balkanskog saveza (Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka) i Turske, kojim je okončan Prvi balkanski rat. Turska je ovim ugovorom izgubila sve balkanske posjede, na evropskom tlu ostao joj je samo Carigrad sa okolinom.
1918. – Umro ruski filozof i estetičar Georgi Valentinovich Plekhanov, jedan od osnivača prve ruske socijaldemokratske organizacije i Druge internacionale. Djela: “Razvitak monističkog pogleda na svijet”, “Naša razmimoilaženja”, “Anarhizam i socijalizam”, “Prilozi istoriji materijalizma”, “O ulozi ličnosti u istoriji”, “Osnovna pitanja marksizma”, “Pisma bez adrese”, “Umjetnost i društveni život”, “Književni pogledi V. G. Belinskog”, “Estetska teorija N. D. Černiševskog”, “Dobroljubov i Ostrovski”, “Karl Marx i Lav Tolstoj”.
1944. – Britanska vlada u Drugom svjetskom ratu zvanično obustavila pomoć četnicima Draže Mihailovića.
1956. – Jugoslovenska državno-partijska delegacija na čelu sa Josipom Brozom doputovala u SSSR i tokom posjete su u razgovorima sa sovjetskim rukovodstvom potvrđena načela Beogradske deklaracije iz 1955, kojom je premošćen raskol dviju zemalja započet 1948. napadima na Jugoslaviju i njeno rukovodstvo. U Moskovskoj deklaraciji o odnosima Saveza komunista Jugoslavije i Komunističke partije SSSR istaknuto je da će biti nastavljena saradnja dviju vladajućih partija, u skladu s načelom o različitim putevima socijalističkog razvoja i utvrđeno da se saradnja mora zasnivati na dobrovoljnosti i ravnopravnosti.
1960. – Umro je ruski pisac Boris Leonidovič Pasternak, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1958. Najveći uspjeh kod publike i književne kritike donio mu je roman “Doktor Živago”, objavljen u inostranstvu, nakon čega je izbačen iz ruskog Saveza pisaca. U SSSR-u je “Doktor Živago” štampan tek 1988. godine.
1961. – U zasjedi blizu Ciudad Trujilla ubijen je dominikanski diktator generalisimus Rafael Leónidas Trujillo Molina. Dominikanskom Republikom je kao američki štićenik, surovo gušeći opoziciju, vladao od 1930.
1973. – Zapadna Njemačka i Čehoslovačka postigle dogovor o normalizaciji odnosa, okončavši 32-godišnje neprijateljstvo.
1984. – Umro je bosanskohercegovački književnik Šukrija Pandžo.
1990. – Konstituiran prvi višestranački Sabor Republike Hrvatske. Za predsjednika Republike izabran je Franjo Tuđman, za predsjednika Vlade Stjepan Mesić, a za predsjednika Sabora Žarko Domljan.
1992. – U Beogradu, ispred Jugoslovenskog dramskog pozorišta, nekoliko stotina dramskih umjetnika jednosatnim ćutanjem izrazilo je protest protiv rata na tlu bivše Jugoslavije i saosjećanje sa svim žrtvama.
1992. – Ujedinjeni narodi izglasali embargo protiv SR Jugoslavije.
1994. – Hrvatska je uvela kunu kao nacionalnu valutu.
1994. – Preminuo je jugoslovenski fizičar i hemičar Pavle Savić, jedan od pronalazača procesa nuklearne fisije, profesor Beogradskog univerziteta, predsjednik Srpske akademije nauka i umjetnosti od 1971. do 1981. Svjetski poznat naučnik je postao kad je s Irenom Žolio Kiri 1937. i 1938. otkrio izotope poznatih elemenata bombardovanjem atoma urana sporim neutronima. Rezultat je bio neočekivan i epohalan – otkriveni su i elementi srednje atomske mase, a ne samo tzv. transuranski elementi kako se očekivalo, a drugi naučnici su ponavljanjem tog eksperimenta ustanovili da je bombardovanje neutronima proizvelo cijepanje jezgra atoma urana. U Drugom svjetskom ratu je od početka bio u Narodnooslobodilačkoj borbi, 1942. je izabran za potpredsjednika na Prvom zasjedanju AVNOJ-a, a poslije rata je organizovao Institut za nuklearne nauke u Vinči kod Beograda.
1994. – Izrael oslobodio stotine palestinskih zatvorenika, što je bio dio sporazuma o palestinskoj autonomiji, postignutog s Palestinskom oslobodilačkom organizacijom.
1995. – Rusija formalizovala odnose sa NATO, ali je ponovila upozorenje da bi širenje zapadnog vojnog saveza na istok moglo da podijeli Evropu.
2001. – Njemački parlament donio odluku da se deblokira isplata nadoknada žrtvama prinudnog rada tokom Drugog svjetskog rata, zbog patnji koje su doživjeli tokom nacističkog režima.
(AbrašMEDIA)