Danas je četvrtak, 9. mart/ožujak, 68. dan 2023. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1074. – Boreći se protiv kršenja celibata, papa Grgur VII naredio je da svi oženjeni rimokatolički sveštenici budu ekskomunicirani iz crkve.
1454. – Rođen je italijanski moreplovac Amerigo Vespucci, prema čijoj je latinskoj verziji imena (Americus) njemački kartograf Martin Waldseemüller 1507. novi kontinent nazvao Amerika. To je prihvaćeno uprkos činjenici da je novi kontinent 1492. otkrio Vespuccijev zemljak Christopher Columbus. Vespucci je u Novi svijet putovao 1499. kao član španske ekspedicije, a 1501. i 1502. je predvodio ekspediciju Portugalije. Vjerovao je da su Honduras i Brazil novi, neotkriveni kontinenti, ne znajući da je Honduras prije njega otkrio Columbus.
1495. – Tokom opsade Napulja, u vojsci francuskog kralja Šarla III pojavila se epidemija sifilisa, koja se brzo proširila na ostale evropske zemlje.
1807. – Predvođeni Karađorđem, srpski ustanici potpuno oslobodili Beograd od Turaka, iako je grad, kao politički centar pašaluka, bio čvrsto utvrđen i posjednut jakim janjičarskim snagama. Ustanici su tokom 1804, 1805. i 1806. bezuspješno pokušavali da zauzmu beogradsku tvrđavu i tek 8. januara 1807. beogradski vezir Sulejman-paša bio je prinuđen da preda Karađorđu Gornji grad, a dva mjeseca potom i Donji grad.
1814. – Rođen je ukrajinski pisac i slikar Taras Grigorjevič Ševčenko, najveći ukrajinski pjesnik 19. vijeka, osnivač nove ukrajinske književnosti, romantičar, revolucionar, vatreni borac za slobodu naroda. Poezijom inspirisanom narodnim stvaralaštvom je utemeljio književni ukrajinski jezik. Kao ukrajinski nacionalista proveo je više godina u progonstvu u Sibiru, a mnoga njegova djela našla su se na udaru carske cenzure. Djela: zbirka pjesama i poema “Kobzar”, poema “Hajdamaki”, romani (na ruskom) “Najamnica”, “Kneginja”, “Muzikant”, “Blizanci”, “Umjetnik”.
1831. – Kralj Louis Philippe I osnovao je francusku Legiju stranaca, sa sjedištem u Alžiru.
1841. – Vrhovni sud SAD donosi presudu u korist pobunjenih robova na brodu Amistad.
1851. – Umro je danski fizičar Hans Christian Ørsted, osnivač nauke o elektromagnetizmu. Otkrio je magnetski učinak električne struje. Njegovo glavno djelo “Experimenta circa effectum conflistus electrici in acum magneticam” znatno je utjecalo na francuskog fizičara i matematičara Andre Mari Ampera. Njemu u čast jedinica za jačinu magnetskog polja u elektormagnetskom CGS sistemu je nazvana Ersted (oznaka Oe).
1890. – Rođen je ruski državnik Vjačeslav Mihajlovič Skrjabin, poznat kao Vjačeslav Mihajlovič Molotov, šef sovjetske diplomatije od 1939. do 1949. i od 1953. do 1956. Bio je glavni pregovarač s nacističkom Njemačkom u pripremi sovjetsko-njemačkog desetogodišnjeg pakta o nenapadanju, potpisanog 1939, devet dana prije napada Njemačke na Poljsku, što je izazvalo veliko iznenađenje u svijetu i zbunjenost i pometnju u komunističkim partijama. Jedan je od osnivača lista “Pravda”. Održao se u vrhu vlasti tokom skoro tri decenije Staljinove strahovlade, ali je u junu 1957, pod optužbom za “antipartijski stav”, isključen iz Centralnog komiteta Komunističke partije i smijenjen sa svih funkcija.
1916. – Pancho Villa vodi 1500 meksičkih pobunjenika u napad na američki grad Columbus u saveznoj državi New Mexico.
1923. – Rođen je Zaim Muzaferija, bosanskohercegovački i jugoslovenski filmski, televizijski i pozorišni glumac. Radio je i kao profesor njemačkog i francuskog jezika. Tokom Drugog svjetskog rata član antifašističkog pokreta, hapšen 1942. godine. Poslije oslobođenja počeo se amaterski baviti glumom, a prvu profesionalnu ulogu ostvario je 1961. godine u filmu Veljka Bulajića “Uzavreli grad”. Za tu ulogu nagrađen je na filmskom festivalu u Puli specijalnom nagradom. Na istom festivalu je nagrađen Zlatnom arenom za svoju ulogu u filmu “Stanica običnih vozova” (1990.) Nenada Dizdarevića. Kao epizodista i tumač karakternih uloga, igrao je u preko 100 filmskih i televizijskih projekata. Na festivalu glumačkih ostvarenja u Nišu 1968. godine nagrađen je za uloge u filmovima “Praznik” (1967.) Đorđa Kadijevića i “Mali vojnici” (1967.) Bahrudina Bate Čengića. Sa Batom Čengićem je sarađivao i u TV drami “Jagoš i Uglješa”, te u filmovima “Slike iz života udarnika” (1972.), “Pismo-glava” (1983.) i “Gluvi barut” (1990.). Posebno zanimljive glumačke kreacije ostvario je u pozorišnim predstavama na profesionalnim scenama širom Bosne i Hercegovine, kao što su one u tri “Hasanaginice” Alije Isakovića, Mustafe Nadarevića i Nijaza Alispahića, zatim u “Dervišu i smrti” Meše Selimovića – u režiji Nijaza Alispahića, te u “Hamdibegu” Harisa Silajdžića i “Šehidu” Zilhada Ključanina. 60 godina umjetničkog rada obilježio je nastupajući u pozorišnoj predstavi svog sina Jesenka Muzaferije “1001 bošnjački dan”. U svom posljednjem intervjuu, koji je dao za list Oslobođenje, definisao je svojih 60 godina rada rečenicom: “Moj krug se zatvara”. Samo četiri mjeseca poslije, 5. novembra 2003. godine Zaim Muzaferija je umro u krugu svoje porodice u Visokom. U Visokom se od 2003. godine redovno održava manifestacija “Dani Zaima Muzaferije”, gdje se održavaju promocije kataloga, razne izložbe, pozorišne predstave, kao i okrugli stolovi, te premijere najvnovijih filmskih uradaka u Visokom.
1924. – Italija je anektirala Rijeku.
1933. – U nastojanjima da se suprotstave Velikoj depresiji, američki Kongres usvaja prve zakone iz paketa “New Deal” predsjednika Roosevelta, koji predlaže i posebne zakone o bankarstvu.
1934. – Rođen je ruski kosmonaut Jurij Aleksejevič Gagarin, prvi čovjek koji je obletio Zemlju. U aprilu 1961. vasionskim brodom “Vastok 1” načinio je krug oko planete za 108 minuta, krećući se maksimalnom brzinom od 28.000 kilometara na čas, na najvećoj udaljenosti od Zemlje 327 kilometara.
1942. – Japanske invazione snage u Drugom svjetskom ratu okončale su zauzimanje indonezijskog ostrva Java. Indonezija je tada bila holandska kolonija.
1943. – Rođen je američki velemajstor Robert – Bobby Fischer, 11. prvak svijeta u šahu, prvi Amerikanac koji je osvojio tu titulu. Velemajstor je postao u 15. godini, a svjetski šampion 4. septembra 1972, pobijedivši u meču u Rejkjaviku ruskog velemajstora Borisa Spaskog rezultatom 12,5:8,5. Prethodno je u mečevima kandidata postigao rezultate bez presedana u istoriji šaha: u četvrtfinalu i polufinalu je pobijedio ruskog velemajstora Marka Tajmanova i danskog velemajstora Benta Larsena rezultatom 6:0, a u finalu bivšeg prvaka svijeta jermenskog velemajstora Tigrana Petrosjana sa 6,5:2,5. Titulu je izgubio bez meča 3. aprila 1975, jer je odbio da prihvati uslove Međunarodne šahovske federacije, pa je za prvaka svijeta proglašen ruski velemajstor Anatolij Karpov. Poslije skoro dvije decenije odsustvovanja na kratko se vratio šahu 1992. kad je pobijedio Spaskog u meču odigranom u Beogradu i na Svetom Stefanu kod Budve.
1945. – Američke snage u Drugom svjetskom ratu zauzele su Bon.
1959. – Na Međunarodnom sajmu igračaka u New Yorku predstavljena je Barbie, najpoznatija i najprodavanija lutka na svijetu.
1967. – Kćerka sovjetskog diktatora Staljina, Svetlana Alliluyeva, koja je uzela majčino prezime, odlazi na Zapad, tražeći politički azil u veleposlanstvu SAD-a u Indiji.
1987. – Teheran je optužio Bagdad da upotrebljava hemijsko oružje u iransko-iračkom ratu.
1989. – Vlasti u Varšavi zvanično su optužile sovjetske službe bezbjednosti za likvidaciju više od 4.200 poljskih oficira u Katinskoj šumi u proljeće 1940. godine.
1991. – U Beogradu su održane demonstracije opozicionih partija u kojima su poginuli učenik Branivoje Milinović i milicionar Nedeljko Kosović. Jedan od zahtjeva demonstranata bio je da rukovodeća ekipa informativnog programa TV Beograd podnese ostavku, što je učinio generalni direktor RTV Beograd Dušan Mitević. Ostavku je podnio i ministar unutrašnjih poslova Srbije Radmilo Bogdanović. Uveče je centar Beograda zaposjela armija sa tenkovima.
1992. – Umro je bivši premijer Izraela Menahem Begin, prvi izraelski državnik koji je potpisao ugovor s nekom arapskom zemljom. Poslije razgovora u Kemp Dejvidu s egipatskim predsjednikom Anvarom el Sadatom i predsjednikom SAD Džimijem Karterom, 1977. u Vašingtonu je potpisao mirovni ugovor s Egiptom i sa Sadatom je 1978. podijelio Nobelovu nagradu za mir. Završio je prava u Varšavi, a 1939. bio je vođa omladinskog cionističkog pokreta “Betar” u rodnoj Poljskoj. Uhapšen je 1940. i dvije godine je proveo u koncentracionom logoru u Sibiru, ali je 1942. uspio da se domogne Palestine, tada pod britanskom upravom, gdje je komandovao ilegalnom cionističkom grupom “Irgun Cevai Leumi” (Narodni vojnički savez). U tek osnovanoj državi Izrael 1948. je oformio pokret “Herut” (sloboda), od kojeg je nastala partija “Likud” (jedinstvo). Ubrzo je postao član Kneseta (parlament), u vladu je ušao 1967, a premijer je bio od 1977. do 1983, kad je podnio ostavku. Važio je za “čovjeka najtvrđe linije s vizijom za kompromis”. Djela: “Pobuna”, “Lična sjećanja komandanta Irgun Cevai Leumija”, “Bijele noći”, “U podzemlju”.
1994. – Pripadnici Irske republikanske armije izveli prvi u seriji minobacačkih napada na londonski aerodrom “Heathrow”.
1994. – Umro je američki književnik Charles Bukowski.
2001. – Kantonalno tužilaštvo u Sarajevu podiglo je optužnicu protiv Ivana (Blaže) Andabaka (1953.) iz Livna i još šestoro lica zbog osnovane sumnje da su planirali i izvršili ubistvo zamjenika ministra unutrašnjih poslova FBiH Joze Leutara 1999. godine.
2003. – U Havani, glavnom gradu Kube, Evropska unija otvorila je diplomatsko predstavništvo.
2006. – Od strane općinskog suda u Banjoj Luci osuđen Milanko Vujanović za ratne zločine počinjene nad civilnim stanovništvom u mjestu Blagaj Rijeka, Bosanski Novi.
(AbrašMEDIA)