Biološka istraživanja rijeka Sane i Rzava u Bosni i Hercegovini koja su realizovana tokom zadnje dvije godine kroz aktivnosti projekta „Dragulji prirode“, a koji predstavlja zajedničku inicijativu udruženja Centar za životnu sredinu, Centar Dr Stjepan Bolkay i Arhus centar u BiH i češkog udruženja Arnika, otkrila su prirodnu riznicu rijetkih vrsta.
Naučnici koji su istraživali ovo područje otkrili su brojne vrste u ekosistemima ovih rijeka koje nikada ranije nisu bile zabilježene u Bosni i Hercegovini.
Na Međunarodni dan akcije za rijeke, koji se obilježava svakog 14. marta, oni upozoravaju da bi rezultati istraživanja trebalo da postanu imperativ za proglašavanje novih zaštićenih područja i sistematsku zaštitu ekosistema oko poslednjih divljih rijeka Evrope.
Sana: Otkriven širok spektar vrsta
Bosna i Hercegovina bogata je raznovrsnim ekosistemima, koji su često povezani sa poslednjim divljim rijekama Evrope. To potvrđuje, između ostalog, 304 vrste flore i faune koje su pronađene mapiranjem biodiverziteta u gornjem toku rijeke Sane. Terenska istraživanja prvenstveno su otkrila širok spektar vrsta, od skrivenih stanovnika pećina kao što su šišmiši, preko staništa ribe mladice, do staništa i prirodnog gnjezdilišta sivog sokola. Tokom istraživanja kanjona Prizrenac ili Prizren-grad na rijeci Sani, identifikovano je i 15 vrsta vodozemaca i gmizavaca, uključujući više zaštićenih vrsta.
„Trio vodozemaca svakako prednjači. Pronašli smo šarenog daždevnjaka – prelijepo stvorenje koje zahteva stabilno okruženje za život i veoma je osjetljivo na promjene u režimu vode, te je klasifikovano kao ugroženo na Crvenoj listi IUCN-a. Drugi interesantni stanovnici su žutotrbi mukač i grčka žaba, a obje vrste spadaju u kategoriju ‘strogo zaštićenih vrsta prema lokalnim propisima’“, istakao je Saudin Merdan, biolog i predsjednik Centra Dr. Stjepana Bolkay.
Mapiranje biodiverziteta takođe je otkrilo osam različitih vrsta slijepih miševa, uključujući nekoliko zaštićenih u okviru evropskog sistema Natura 2000, kao i nekoliko vrsta riba, što dokazuje da ovo područje nastanjuju vrste koje su u velikoj mjeri zavisne od čistih voda i neometanih postojećih ekoloških uslova, kao što su potočna pastrmka i mladica koja svoje stanište takođe pronalazi u ovim vodama.
Međutim, zvanična zaštita rijeke Sana od mogućih smetnji poput hidroenergetskih projekata koji bi mogli presjeći tok rijeke i promjeniti ga je upitna, ali po svim parametrima prednost u ovom trenutku se daje zvaničnoj zaštiti i održivom razvoju koji se stvara u tom području.
„Opšte je poznato da je rijeka Sana karakterisana visokim nivoom biodiverziteta i kulturnog značaja. S obzirom na planirane hidroenergetske projekte, posebno u ovom kanjonu u kojem smo sproveli istraživanje, izuzetno je važno da ova jedinstvena područja budu potpuno zaštićena“, upozorava Vladimir Topić, koordinator programa Energija i klimatske promjene Centra za životnu sredinu iz Banje Luke.
On ističe da je inicijativa za proglašenje zaštićenog područja u kanjonu Prizren Grad zvanično podnesena Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske i prihvaćena još 2019. godine te da sada slijedi kruna svega i proglašenje zaštite.
Ranije je inicijativa Centra za životnu sredinu i Arnike dovela do proglašenja područja Vrela Sane kao „Spomenika prirode“ u 2021. godini, što svakako predstavlja veliki uspjeh,ali je zaštićeno područje ograničeno na oko 3,2 kvadratna kilometra.
Rzav: Otkrivene nove vrste paukova
Drugi dio bioloških istraživanja, i to posebno istraživanja o paucima sprovedeno je u dolini rijeke Rzav. Ovo istraživanje koje je vodio češki arahnolog Ondřej Machač, dodalo je mnogo novih vrsta na listu paukova koji nastanjuju prirodu Bosne i Hercegovine.
Otkriveno je ukupno 140 vrsta paukova, od kojih 53 nisu nikada zabilježene u BiH. Na šljunkovitim obalama rijeke i okolnim kamenim livadama i listopadnim šumama, stručnjaci su takođe identifikovali nekoliko paukova i kosaca koji su klasifikovani kao ugroženi ili kritično ugroženi, kao što su Phaeocedus braccatus, Brigittea latens, Uloborus walckenaerius i drugi. Ovaj region je takođe dom jedne vrste škorpiona i nekoliko pseudoškorpiona.
Foto: Marie Černa