Oko 90 posto novinara u Bosni i Hercegovini ima neki nivo svijesti o alatima vještačke inteligencije (AI), ali samo dva posto medijskih kuća široko koristi vještačku inteligenciju, rezultati su istraživanja koje je proveo Internacionalni Burch univerzitet pod nazivom “Upotreba vještačke inteligencije u medijskom prostoru u Bosni i Hercegovini”, finansiran od Evropske unije.
Studija procjenjuje percepcije novinara i novinarki o vještačkoj inteligenciji, načine upotrebe vještačke inteligencije u redakcijama i regulatorni okvir o vještačkoj inteligenciji u Bosni i Hercegovina.
Šef Odjela za komunikacije Evropske unije u BiH Ferdinand Koenig kazao je da se tek sada počinje razumijevati kako će umjetna inteligencija uticati na sve što se radi te da su iz tog razloga i naručili studiju, da vide kakav uticaj umjetna inteligencija ima na medije.
– Umjetna inteligencija nudi mnogo prilika. Oko 62 posto ispitanika izjavilo je da u svom radu koriste AI za prijevod ili istraživanja. Ali umjetna inteligencija sa sobom donosi i prijetnju ili rizike, jer zloupotreba umjetne inteligencije može biti šteta za demokratiju, pošto je povjerenje u informacije koje dobijavamo vrlo važno za demokarstka društva – kazao je.
Naglasio je da se zakonski propisi u oblasti medija izuzetno brzo razvijaju te je izrazio zadovoljstvo što EU ima vodeću ulogu, prvenstveno kada se govori o rješavanju osnovnih zabrinutosti, ali i rješenjima.
– Bosna i Hercegovina, kao zemlja koja ima kandidatski status na svom putu ka EU, morat će se prilagoditi evropskim zakonskim propisima – poručio je Koenig.
Pomoćnica direktora za emitovanje u Regulatornoj agenciji za komunikacije BiH Amela Odobašić kazala je da su u smislu primjene zakonodavnog evropskog okvira koji se odnosi na umjetnu inteligenciju spomenuta dva ključna zakona, to je Zakono umjetnoj inteligenciji i Akt o digitalnim uslugama.
– Bosna i Hercegovina trenutno nema zakonodavni okvir, niti ima regulatorne odredbe koje se odnose na umjetnu inteligenciju – kazala je.
Međutim, imajući u vidu da je Zakon o umjetnoj inteligenciji na nivou Evropske unije donesen tek u maju, dodala je, BiH u tom segmentu i ne zaostaje.
– Agencija, trenutno, kroz evropsku platformu regulatornih tijela koja obuhvata više od 50 regulatornih tijela iz Evrope, prati i učestvuje u razgovorima o tome kako da se primijene odredbe i šta da regulator radi po pitanju umjetne inteligencije – istakla je Odobašić.
Zamjenik direktora Centra za društvena istraživanja Internacionalnog Burch univerziteta Amer Kurtović istakao je da su u okviru studije anketirana 64 novinara iz 42 medijske kuće, u šest gradova (Banja Luka, Bijeljina, Mostar, Sarajevo, Tuzla i Zenica). Intervjuirano je osam novinara i urednika i urednica iz različitih vrsta medijskih organizacija, proveden je vinjet eksperiment sa sedam novinara u kojem su razvijali vijesti sa i bez pomoći vještačke inteligencije, te je na kraju analiziran regulatorni okvir u BiH o upotrebi vještačke inteligencije u BiH, uključujući zakonodavni i samoregulacijski okvir i u kontekstu usklađivanja s evropskom pravnom stečevinom i međunarodnim standardima.
Dodao je da oko 25 posto medijskih kuća planira uskoro integrirati umjetnu inteligenciju u svoje redakcije te da novinari s naprednim znanjem o AI nadmašuju broj medijskih organizacija koje službeno koriste AI, u omjeru 5:1.
– Vještačka inteligencija se već koristi u ograničenom kapacitetu za pomoć u rutinskim poslovima poput stvaranja info grafika, transkribiranja i razvoj zaključaka ili sažetaka. Nekoliko medijskih kuća planira proširiti upotrebu vještačke inteligencije, posebno u upravljanju društvenim mrežama, provjeri činjenica i moderiranju sadržaja – istakao je Kurtović.
Kao pozitivne stavove o upotrebi vještačke inteligencije, dodao je, novinari su naveli da je uglavnom koriste kao korektiv, omogućavajući im da efikasnije kreiraju sadržaj, zatim da se oslobode rutinskih zadataka i fokusiraju na važnije priče, da im pomaže pri automatizaciji rutinskih poslova, šablonskim člancima i analizi podataka, što olakšava novinarima prepoznavanje ključnih informacija i usmjerava njihovo izvještavanje. Također je dodao da je vještačka inteligencija prepoznata kao koristan alat u marketingu, menadžmentu i poboljšanju interakcije s publikom kroz personalizaciju i kreiranje sadržaja.
Ipak, tvrdi Kurtović, novinari su kao negativno naveli strah od neetičke upotrebe vještačke inteligencije, odnosno da se vještačka inteligencija može širiti pristranost i dezinformacije, namjerno ili nenamjerno, da postoji zabrinutost da bi vještačka inteligencija mogla smanjiti potrebu za novinarima u redakcijama, odnosno dovesti do otpuštanja te da su alati vještačke inteligencije kritikovani zbog nedostatka sposobnosti za donošenje nijansiranih uredničkih odluka uslijed nedostatka kritičkog razmišljanja.
Zanimljiva činjenica je to da manje od pola novinara i univerzitetskih profesora novinarstva mogu razlikovati članke pisane pomoću vještačke inteligencije od onih koji su napisani tradicionalnim metodama novinarstva.
– Članci razvijeni tradicionalnim metodama novinarstva su u prosjeku 13 posto bolje ocjenjivani u odnosu na članke razvijene pomoću vještačke inteligencije – kazao je Kurtović.
I u istraživanju je istaknuto da su članci razvijeni pomoću vještačke inteligencije pisani čak 25 posto sporije u odnosu na one napisane tradicionalnim metodama novinarstva, ali da imaju 50 riječi (10 posto) manje, sedam puta više gramatičkih i pravopisnih grešaka, tri puta manje referenci te 20 posto više činjenica i 10 posto više mišljenja.
Između ostalog, navedeno je da je više od 85 posto novinara izjavilo da nisu pohađali formalnu obuku o vještačkoj inteligenciji te da smatraju da imaju nedostatak vještina za efektivno korištenje vještačke inteligencije, a glavne prepreke i nedostatke smatraju vrijeme (40 posto), resurse (35 posto) i percepciju da obuka nije potrebna (35 posto).
Veoma značajno je da je uočeno interno i javno nepovjerenje prema sadržaju razvijenom pomoću vještačke inteligencije, jer neki vjeruju da vještačkoj inteligencije nedostaje autentičnost koja je potrebna u novinarstvu.
Integriranje vještačke inteligencije u medijima u BiH je u početnoj fazi, s planovima za širenje usljed potencijala za automatizaciju i povećanje efikasnosti i postoji hitna potreba za obrazovnim programima kako bi se premostio jaz u znanju, ali i svijest promijenila, te podržalo etičko korištenje vještačke inteligencije u novinarstvu.
(Fena)