Danas je srijeda, 1. februar, 32. dan 2023.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1328. – Umro je francuski kralj Šarl Četvrti, posljednji direktni potomak dinastije Kapet na prijestolu Francuske, koji je ujedno bio i kralj Navare, kao Šarl Prvi. Tokom vladavine od 1322. reformisao je administraciju u nastojanju da ojača monarhiju, a 1327. je sklopio mir sa Engleskom.
1650. – Umro je francuski filozof, matematičar i fizičar Rene Dekart, osnivač novovjekovne evropske filozofije, posebno modernog racionalizma. Tvrdio je da su u osnovi svega dvije supstance, jedna osnova mišljenja i svijesti Res cogitans (misleća stvar), a druga tjelesnosti Res extensa (prostiruća stvar). Vjerodostojnost njihovog postojanja postiže se samo pomoću ontološkog aksioma Cogito, ergo sum (mislim, dakle jesam). Razlog i svrhu postojanja tih supstanci čini treća apsolutna supstanca – Bog. U matematiku je uveo promjenljivu veličinu i funkciju, što je bila prelomna tačka u razvoju te nauke. Djela: “Rasprava o metodi”, “Pravila za rukovođenje umom”, “Meditacije o prvoj filozofiji”, “Rasprava o strastima duše”, “Principi filozofije”, “Geometrija”.
1790. – Prvi put zasjedao je Vrhovni sud SAD, godinu dana nakon osnivanja.
1793. – Revolucionarna Francuska, nepune dvije sedmice poslije pogubljenja kralja Luja Šesnaestog, objavila je rat Velikoj Britaniji i Holandiji.
1805. – Rođen je francuski revolucionar Luj Ogist Blanki, osnivač više tajnih revolucionarnih udruženja. Dvaput je osuđivan na smrt i dobio je nadimak “Okovani Prometej”, jer je u tamnicama proveo 36 godina i pet mjeseci. Konspirativan rad, zavjereničke grupe i oružani ustanak je smatrao jedinom taktikom proletarijata. Diktaturu proletarijata je zamišljao kao diktaturu male grupe profesionalnih revolucionara.
1840. – U američkom gradu Baltimor otvoren je prvi stomatološki fakultet u svijetu.
1860. – Rođen je filolog Milan Rešetar, univerzitetski profesor slovenske filologije u Beču i Zagrebu. Proučavao je jezik starih spomenika, dijalekata i akcenata, posebno književnu i kulturnu istoriju rodnog Dubrovnika i bio je najbolji poznavalac dubrovačkog novca. Djela: izdanje “Gorskog vijenca”, “Dubrovačka numizmatika 1 i 2”, “Nove dubrovačke povelje Stojanovićeva zbornika”, “Nikša Zvijezdić, dubrovački kancelar 15. vijeka”, “Najstariji dubrovački govor”, “Najstarija dubrovačka proza”, “Dubrovački zbornik od godine 1520.”, “Jezik Marina Držića”, na njemačkom jeziku – “Čakavština i njene nekadašnje i sadašnje granice”, “Štokavski dijalekt”, “Dubrovački spomenici 13-15. vijeka”.
1861. – Teksas se otcijepio od Unije i priključio Konfederaciji južnih američkih država.
1874. – Rođen je austrijski pisac Hugo fon Hofmanštal, čiji su stihovi i prozna djela natopljeni melanholijom i rezignacijom, saznanjem o prolaznosti i smrti. Već sa 17 godina pisao je pjesme najvišeg umjetničkog dometa, čija sugestvnost leži u tananim osjećanjima, jezičkoj preciznosti i gotovo neponovljivoj muzikalnosti. Sarađivao je s Rihardom Štrausom, za čije je kompozicije pisao libreta. Djela: drame “Ticijanova smrt”, “Luda i smrt”, “Malo svjetsko pozorje”, “Bijela lepeza”, “Elektra”, “Edip i Sfinga”, “Čovjek”, “Salcburško veliko svjetsko pozorje”, “Kula”, “Ćudljiv gospodin”, libreta “Kavalir s ružom”, “Arijadna na Naksu”, “Žena bez sjenke”, pripovijetka “Bajka 672. noći”, esej “Pismo lorda Čendosa”.
1893. – Tomas Edison otvorio je prvi filmski studio u svijetu.
1903. – Rođen je Omer Mujadžić, hrvatski i bosanskohercegovački slikar, član umjetničke grupe Zemlja i profesor na Akademiji likovnih umjetnosti u Zagrebu (1931. – 1973.).
1908. – Odgovarajući na teror režima, republikanski zavjerenici su u Lisabonu ubili portugalskog kralja Karlosa Prvog i njegovog sina, koji je trebalo na naslijedi prijesto.
1918. – U austrougarskoj floti u Boki Kotorskoj izbila je jedna od najvećih pobuna mornara u Prvom svjetskom ratu. Topovski hitac s krstarice “Sankt Georg” označio je početak pobune više od 8.000 mornara sa oko 400 brodova u Jadranu. Pobunjenici su tražili neodložno zaključenje mira, demobilizaciju, pravo svih naroda u Austro-Ugarskoj na samoopredjeljenje, poboljšanje uslova rada na brodovima i amnestiju učesnika pobune. Pobuna je ugušena u krvi.
1922. – Rođena je italijanska operska pjevačica Renata Tebaldi, nesumnjivo jedan od najvećih lirskih soprana 20. vijeka, koja je briljantno interpretirala velike role, posebno u operama Đuzepea Verdija i Đakoma Pučinija.
1924. – Prva laburistička vlada Velike Britanije priznala je SSSR, što je doprinijelo slamanju diplomatske izolacije te zemlje.
1931. – Rodio se Boris Jeljcin (1931.- 2007.) sovjetski i ruski političar. Bio je prvi predsjednik Rusije, izabran demokratskim putem.
1935. – Počeo je štrajk solidarnosti studenata Beogradskog univerziteta s drugovima u koncentracionom logoru u Višegradu, a u sukobu s policijom je poginuo student prava Mirko Srzentić. Studenti su tražili puštanje kolega iz logora, odlazak policije iz zgrade Univerziteta i omogućavanje Srzentićeve sahrane. Uhapšeno je više od 300 studenata, a tridesetak poslato u Višegrad.
1942. – Vođa norveških nacista Vidkun Kvisling u Drugom svjetskom ratu u okupiranoj Norveškoj postao je predsjednik marionetske vlade.
1946. – Norveški diplomata Trigve Li izabran je za prvog generalnog sekretara UN.
1946. – Mađarska je proglašena republikom, s predsjednikom Zoltanom Tildijem i premijerom Ferencom Nađom.
1950. – U Beogradu je osnovan Željeznički muzej, prvi takav u Jugoslaviji, koji je otvoren za javnost u aprilu 1953.
1958. – Proglašeno je ujedinjenje Egipta i Sirije i zajednička država je nazvana Ujedinjena Arapska Republika.
1966. – Umro je američki filmski glumac i režiser Buster Keaton, koji je uvijek glumio usamljenog čovjeka, predodređenog sudbinom da se bori protiv svih. Činio je to virtuozno, kamenog lica, dovodeći do savršenstva jedinstvo gesta, mimike i situacije. Pojavom zvučnog filma publika mu je okrenula leđa, ali je ponovo postao popularan kad su njegovi nijemi filmovi ozvučeni. Filmovi: “General”, “Naše gostoprimstvo”, “Navigator”, “Šerlok Mlađi”, “Snimatelj”, “Bulevar sumraka”, “Svjetla pozornice”.
1979. – Iranski vjerski vođa ajatotah Ruholah Homeini vratio se u zemlju iz Pariza poslije 15 godina izgnanstva, mahom u Iraku. Time je nastupila nova faza islamske revolucije, kojom je u Iranu uspostavljena islamska teokratija.
1982. – Proglašena je konfederacija Senegambija, nastala udruživanjem afričkih država Senegal i Gambija.
1991. – U zemljotresu koji je pogodio pogranične oblasti Avganistana i Pakistana poginulo više od 1.200 ljudi.
1992. – Američki predsjednik George Bush i ruski predsjednik Boris Jeljcin potpisuju deklaraciju u Camp Davidu kojom formalno prestaje Hladni rat.
1995. – Poplave u Holandiji natjerale su skoro 250.000 ljudi da napusti domove, što je najveći egzodus u istoriji te zemlje.
1996. – Predsjednik Jacques Chirac objavio da je Francuska okončala nuklearne probe “jednom zauvijek”.
2003. – Space Shuttle Columbia eksplodirao je nad Teksasom prilikom povratka u Zemljinu atmosferu. Poginuli su svi članovi posade, a bila je to posljednja planirana misija Columbije.
2004. – Ubijeni su šef bezbjednosti čečenskog proruski orijentisanog predsjednika Ahmada Kadirova, njegov sin i četiri pripadnika snaga bezbjednosti.
2005. – Stupa na snagu Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (Stabilisation and Association Agreement) kojeg je Hrvatska potpisala s Europskom unijom.
2009. – Jóhanna Sigurðardóttir postala je prva žena koja je izabrana na mjesto premijera Islanda, ujedno i prva koja javno priznaje da je homoseksualne orjentacije.
2018. – U gvatemalskim prašumama arheolozi su otkrili preko 60 000 majanskih građevina.
(AbrašMEDIA)