Danas je subota, 13. april/travanj, 104. dan 2024. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1204. – Vojska četvrtog križarskog pohoda je zbog pohlepe opljačkala glavni grad Istočnog rimskog carstva Konstantinopol (Carigrad). Napadači su ubili 2000 Grka i odnijeli umjetničke i ostale vrijedne predmete u Mletke zaboravivši pritom glavni i jedini cilj pohoda – oslobađanje Jeruzalema od muslimanske vladavine.
1598. – Kralj Henry IV. od Francuske izdao je Edikt iz Nantesa, davši Hugenotima slobodu vjeroispovijesti.
1695. – Umro je francuski pisac Jean de La Fontaine, član Francuske akademije, obnovitelj basne. “Basne” je pisao živo, plastično i duhovito, a u poeziji je stvorio sopstvenu versifikaciju, majstorski miješajući najraznovrsnije stihove. Ostala djela: pjesme “Adonis”, “Elegija nimfama Boa”, “Filemon i Baukida”, roman “Ljubav Psihe i Kupidona”, stihovane “Priče”.
1743. – Rođen je Thomas Jefferson, američki političar i državnik, 3. predsjednik SAD-a.
1829. – Britanski parlament dodijelio je slobodu vjeroispovijesti rimokatolicima.
1848. – Sicilija je proglasila nezavisnost od Napuljske kraljevine.
1885. – Rođen je mađarski filozof György Lukács – protagonista “zapadnog marksizma”. U mladosti je, u “nemarksističkom periodu”, napisao “Istoriju razvoja moderne drame” i eseje “Duša i oblici”. Član Komunističke partije Mađarske postao je 1918, a u vrijeme Sovjetske Republike Mađarske 1919. komesar za prosvjetu. Iz tog perioda potiču ogledi sabrani pod naslovom “Istorija i klasna svijest”, koji su znatno uticali na obnovu marksističke misli u zapadnoj Evropi poslije Drugog svjetskog rata. Nakon poraza Mađarske revolucije emigrirao je u Austriju, a 1929. u SSSR, gdje je do 1931. radio u Institutu “Marks-Engels”. Do 1933. u Njemačkoj je predvodio književnu grupu pisaca-komunista, poslije čega je do 1945. ponovo bio u Moskvi, gdje je napisao studiju “Mladi Hegel”. Po povratku u otadžbinu bio je profesor Budimpeštanskog univerziteta, a 1956. ministar u vladi Imre Nađa, poslije čijeg pada je lišen profesije, uklonjen iz Akademije nauka i interniran. Od 1957. do smrti 1971. se povukao iz javnog života. Ostala djela: “Razaranje uma”, “Egzistencijalizam ili marksizam”, “Estetika”, “Ontologija društvenog bića”.
1898. – Maria Skłodowska-Curie otkrila novi kemijski element radij.
1906. – Rođen je irski pisac Samuel Beckett, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1969, koji je 1953. dramom “Čekajući Godoa” otvorio eru “drame apsurda”. Bio je zaokupljen temom raspadanja građanskog društva, dehumanizujućom slikom čovjeka i beznadežnom situacijom neobičnih bića na kraju svijeta i vremena, što simboliše apsurdnost ljudske egzistencije. Živio je u Francuskoj i pisao na francuskom jeziku, smatrajući da se na stranom jeziku može pisati bez stila, što je njegov ideal. Ostala djela: roman “Marfi”, trilogija “Moloa”, “Malone umire”, “Neimenljivi”, drame “Kraj igre”, “Posljednja traka”, “Igre bez riječi”, “Srećni dani”, “Igra”, “Ne ja”.
1918. – Njemačka i finske snage, Mannerheimova Bijela garda, zauzela Helsingors (Helsinki) od finskih Crvenogardejaca.
1919. – Britanske trupe su u Amricaru masakrirale su 380 Indusa, pristalica vođe pokreta za nezavisnost Indije Mahatme Gandija.
1922. – Rođen je engleski pisac John Braine, koji je u englesku književnost uveo tip ambicioznog mladog oportuniste proleterskog porijekla, spremnog na sve radi postizanja uspjeha i materijalne dobiti. Djela: romani “Put u visoko društvo”, “Mjesto u visokom društvu”, “Ljubomorni bog”, “Igra plakanja”, “Ostani sa mnom do jutra”, “Pobožni zastupnik”, studija “Pisanje romana”.
1922. – Rođen državnik Julius Kambarage Nyerere, istaknuti lider pokreta nesvrstanih, prvi predsjednik Tanganjike od 1962. do 1985, kad je podnio ostavku, što je rijedak primjer u Africi. Zahvaljujući sjajnom intelektu, ali i porijeklu – sin je poglavice plemena Vazanaki – studirao je istoriju, političke nauke i pravo na univerzitetu u Edinburgu i postao prvi crnac u istoriji Tanganjike s fakultetskom diplomom. Ubrzo potom “Mvalimu” – kako su ga nazivali zemljaci – osnovao je 1954. godine Afričku nacionalnu uniju Tanganjike, preteču vladajuće partije Chama Cha Mapinduzi. Jedan je od osnivača Organizacije afričkog jedinstva 1963, a tri godine po okončanju borbe za nezavisnost od Velike Britanije 1964. bio je ključna figura prilikom ujedinjenja sa ostrvom Zanzibar, poslije čega je zemlja nazvana Tanzanija. Njegova “Arusha deklaracija” iz 1967. označila je socijalizam i ekonomsku samodovoljnost za osnovne ciljeve, potom je uslijedila ubrzana nacionalizacija i kontroverzni pokušaj da seljake organizuje u “udžame”. Postigao je znatne uspjehe u obrazovanju i zdravstvu, ali socijalna dostignuća je zasjenila privredna kriza i kritičari su mu prebacivali da je potencijano bogatu zemlju pretvorio u jednu od najsiromašnijih u Africi. Naredio je 1979. armiji Tanzanije da interveniše u susednoj Ugandi radi obaranja diktatorskog režima Idi Amina. Odbacio je zahtjev MMF-a da odobri veliku devalvaciju valute i olabavi državnu kontrolu nad ekonomijom i 1985. je prepustio položaj Ali Hasanu Mvinjiju, poslije čega je imao istaknutu savjetničku ulogu u politici Tanzanije i niza afričkih država, uključujući posredovanje radi okončanja građanskog rata u susjednom Burundiju.
1941. – U Drugom svjetskom ratu mađarski fašisti počeli su teror u Bačkoj i za nekoliko dana ubili oko 3.000 srpskih civila.
1945. – Trupe sovjetskog maršala Fjodora Ivanoviča Tolbuhina u Drugom svjetskom ratu slomile njemački otpor u Beču. Pad “druge prijestonice” Trećeg rajha omogućio je opkoljavanje nacističkih snaga u Berlinu, koji je pao tri sedmice kasnije.
1955. – Rođen je Safet Sušić, najbolji fudbaler u historiji BiH.
1963. – Rođen je ruski velemajstor Garik Kimovich Weinstein, poznat kao Gari Kasparov, koji je 1985. u 23. godini postao prvak svijeta, najmlađi u istoriji šaha. Titulu je preoteo od zemljaka Anatolija Karpova, pobjedom u meču rezultatom 13:11. Tome je prethodio meč započet u septembru 1984, u kojem je Karpov vodio s 5:3, uz 40 remija, ali je Svjetska šahovska federacija 15. februara 1985. prekinula meč igran do šeste dobijene partije, prekršivši pravila, zbog “iscrpljenosti igrača”.
1979. – Dva dana poslije ulaska u Kampalu armije Tanzanije i snaga opozicije i pada diktatora Idija Amina Dade formirana je privremena vlada Ugande. Amin je 1971. oborio predsjednika Miltona Obotea i tokom vladavine je likvidirao najmanje pola miliona sunarodnika.
1990. – Otkrivena je masovna grobnica u Katinskoj šumi gdje je izvršen masakr nad 20.000 Poljaka. Sovjetski Savez je priznao da je odgovoran za ovaj masakr.
1995. – Ukrajina pristaje da do 2000. godne zatvori nuklearku u Černobilu, gdje je 1986. kombinacijom nesigurne izrade same nuklearke te ljudskom pogreškom, reaktor izazvao eksploziju nalik eksploziji nuklearne bombe.
1996. – U Briselu završena donatorska konferencija za poslijeratnu Bosnu i Hercegovinu, a odlučeno je da se zemlji da 1 milijarda i 230 milijuna dolara pomoći za obnovu.
2001. – Komesar IPTF-a Vincent Coeurduroy suspendovao 17 hrvatskih policijskih službenika u Hercegovačko-neretvanskom kantonu zbog njihovog odbijanja da priznaju organe vlasti Federacije BiH.
2003. – Američki vojnici ušli u Tikrit, rodni grad zbačenog iračkog lidera Sadama Huseina.
2015. – Umro je njemački književnik Günter Grass. Dobitnik je Nobelove nagrade za književnost 1999. godine. Njegovo najpoznatije djelo – Limeni doboš pripada žanru magičnog realizma. Kad je 2006. godine, poslije decenija prikrivanja istine, priznao da je kao mladić posljednjih nekoliko mjeseci Drugog svjetskog rata bio u elitnim nacističkim SS jedinicama, bilo je prijedloga da mu se Nobelova nagrada oduzme, što nije moguće.
2018. – Umro je češki filmski režiser Miloš Forman.
(AbrašMEDIA)