Danas je četvrtak, 14. mart/ožujak, 74. dan 2024. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1558. – Njemački car Ferdinand Prvi uzeo je titulu rimskog cara bez uobičajenog papinog krunisanja.
1803. – SAD su od Francuske za 15 miliona dolara otkupile njenu koloniju Louisiana, teritoriju od 123.667 kvadratnih kilometara.
1804. – Rođen je austrijski kompozitor Johann Strauss – Stariji, otac popularnih kompozitora Johana Mlađeg, Jozefa i Eduarda, najzaslužniji za veliku rasprostranjenost bečkog lakog valcera. Najprije je bio kapelnik više zabavnih orkestara, zatim dvorskog plesnog orkestra u Beču. Djela: veliki broj marševa, uključujući “Marš Radeckog”, valcera, kadrila, polki, galopa.
1820. – Rođen je italijanski kralj Vittorio Emanuele II, prvi monarh ujedinjene Italije, nazvan “čestiti kralj”. Od stupanja na prijesto 1861. do smrti 1878. vladao je striktno kao ustavni monarh. Prethodno je od 1849. bio kralj Pijemonta.
1835. – u Danici objavljena pjesma Antuna Mihanovića Horvatska domovina koja je kasnije postala hrvatskom himnom.
1844. – Carlos Antonio López proglašen je za prvog ustavnog predsjednika Paragvaja.
1879. – Rođen je njemački fizičar Albert Einstein, najistaknutiji teoretičar fizike u 20. vijeku, tvorac teorije relativiteta, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1921. Studirao je matematiku i fiziku na Politehnici u Cirihu, gdje je dobio švajcarsko državljanstvo i oženio se matematičarkom Milevom Marić. Vanredni profesor u Cirihu je postao 1909, a 1914. direktor Kajzer-Vilhelmovog instituta u Berlinu i član Pruske akademije nauka, pa je ponovo primio njemačko državljanstvo. Iz Njemačke je emigrirao u SAD 1933, poslije dolaska nacista na vlast. Među velikim imenima nauke bio je jedan od najupornijih u osudi rata i fašizma. Objavio je 1905. specijalnu, a 1916. opštu teoriju relativnosti. Objasnio je 1905. zakon fotoelektričnog efekta pomoću kvantne teorije. Razvio je teoriju fizičkog polja, tražeći vezu među gravitacionim i elektromagnetnim poljima. Rasprave o osnovanosti teorije relativiteta još nisu zaključene, ali je nesumnjivo da je njegov naučni rad izmijenio predstavu o svijetu i vasioni i postavio temelj novih nauka. Djela: “Osnovi opšte teorije relativnosti”, “O specijalnoj i opštoj teoriji relativnosti”, “Značenje relativnosti”, “Teorija Braunovih kretanja”, “Elektrodinamika tijela u kretanju”, “Evolucija fizike”, “Moja slika svijeta”, “Ideje i mišljenja”.
1883. – Umro je njemački filozof Karl Heinrich Marx, najveći teoretičar socijalističke misli i istaknuti vođa zapadnoevropskog radničkog pokreta u 19. vijeku. Završio je studije filozofije u Berlinu, a u 23. godini je doktorirao filozofiju na Univerzitetu u Jeni sa izvanredno ocijenjenom disertacijom “Razlika između Demokritove i Epikurove filozofije prirode”. Odustajući od univerzitetske karijere, posvetio se publicističkom radu u “Rajnskim novinama”, čiji je glavni urednik postao 1842. Pruske vlasti su 1843. zabranile list, poslije čega je otišao u Francusku i otad je, s kraćim prekidima, cijeli život proveo je u emigraciji, najduže u Engleskoj, gdje je i umro. Od septembra 1844. do kraja života družio se i sarađivao s njemačkim filozofom Friedrichom Engelsom. S njim je 1847. u Londonu osnovao Savez komunista, prvu revolucionarnu radničku organizaciju. Drugi kongres Saveza komunista zadužio ga je da napiše sažet program organizacije i u saradnji s Engelsom 1848. izdao je brošuru “Manifest Komunističke partije”. Pod njegovim uticajem 1864. je osnovana Prva internacionala. Napisao je niz kapitalnih djela iz ekonomije, filozofije, istorije i sociologije. Djela: “Prilog jevrejskom pitanju”, “Prilog kritici Hegelove filozofije prava”, “Kritika Hegelove filozofije državnog prava”, “Ekonomsko-filozofski rukopisi”, “Teze o Fojerbahu”, “Njemačka ideologija” (s Engelsom), “Sveta porodica” (s Engelsom), “Bijeda filozofije”, “Klasne borbe u Francuskoj 1848 – 1850”, “Osamnaesti brimer Luja Bonaparte”, “Građanski rat u Francuskoj”, “Kapital – kritika političke ekonomije”.
1908. – Rođen je političar i publicista Koča Popović, učesnik građanskog rata u Španiji, jedan od organizatora ustanka u Srbiji u Drugom svjetskom ratu. Studije filozofije je završio na Sorboni u Parizu. Bio je na istaknutim vojnim položajima u Narodnooslobodilačkom ratu – od komandanta Prve proleterske brigade do načelnika Generalštaba JNA. Od 1953. do 1964. bio je šef jugoslovenske diplomatije, a od septembra 1966. do aprila 1967. potpredsjednik SFRJ.
1912. – Umro je ruski fizičar Pjotr Nikolajevič Lebedev, profesor Moskovskog univerziteta. Proučavao je pritisak svjetlosti, dokazavši postojanje mehaničkog impulsa kod svjetlosnih zraka, što je od velikog značaja za razumijevanje kosmičkih pojava. Djela: “Sila pritiska svjetlosti na gasove”, “Magnetometrijsko proučavanje obrtnih tijela”.
1914. – Carigradskim mirom Srbije i Turske dopunjen je Londonski sporazum kojim je okončan Prvi balkanski rat. Srbija i Turska uspostavile odnose, riješena su pitanja vraćanja zarobljenika, državljanstva stanovnika ustupljenih oblasti.
1932. – Rođen je pisac, novinar i filmski radnik Miroslav – Mika Antić, izuzetan liričar i inventivan dječiji pjesnik, koji je u pjesme unio kolorit jezika banaćanskih seljaka. Za 35 godina stvaralaštva objavio je više od 30 knjiga, a radio je i na filmovima “Sveti pesak”, “Doručak s đavolom”. Djela: zbirke pjesama “Ispričano za proleća”, “Plavo nebo”, “Roždestvo tvoje”, “Psovke nežnosti”, “Garavi sokak”, “Koncert za 1001 bubanj”, “Kikinda”, pjesme za djecu “Plavi čuperak”, “Poslednja bajka”, Nasmejani svet”, “Šašava knjiga”, “Prva ljubav”, “Svašta umem”, radio-drame “Otužni marš”, “Povečerje”.
1938. — Strijeljan je ruski revolucionar Nikolaj Buharin. Jedan od vodećih ideologa boljševika, proglašen krivim za kontrarevolucionarne aktivnosti i špijunažu na montiranom procesu i osuđen na smrt.
1947. – Rođen je bosanskohercegovački književnik Dževdet Sarač. Diplomirao je na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu. Od 1972. godine profesionalno se bavio novinarstvom. Sarađivao je sa više listova na prostoru bivše Jugoslavije i radio u redakcijama “Večernjih Novina”, “Oslobođenja” i “Zajednice.” Djela: “Od beznađa do nade” (hronika), “Sjeme zla” (roman), “Sarajevska zima” (zbirka priča), “Azra” (roman), “Zatvoreni krug” (roman).
1960. – Sastav The Silver Beats (kasnije poznati kao The Beatlesi), sudjeluju na audiciji za sviranje u klubu ‘The Latham’ u Liverpoolu.
1964. — Jack Ruby, proglašen je krivim za ubistvo Lee Harveya Oswalda (ubice predsjednika Kennedyja) i osuđen na smrt.
1974. – Umro je hrvatski i jugoslovenski književnik Mato Lovrak.
1976. – Egipat poništio ugovor o prijateljstvu i saradnji sklopljen sa SSSR-om 1971.
1991. – “Birmingemska šestorka” – šest Iraca pogrešno optuženih da su 1974. podmetnuli eksplozije u pabove u engleskom gradu Birmingem – oslobođena je iz zatvora poslije 16 godina.
1995. – Astronaut Norman Taggart prvi je Amerikanac koji je poletio u kosmos ruskom raketom, lansiranom s kosmodroma u Bajkonuru.
1997. – Preminuo je Alija Isaković, bosanskohercegovački romansijer, pripovjedač, radio-dramski, televizijski i dramski pisac. Priredio je više djela muslimanskih pisaca i posebno prvu antologiju muslimanske književnosti „Biserje“ 1972, prvi izbor bosanskohercegovačkih putopisaca „Hodoljublje“ 1973, zbornik radova „Hasanaginica, 1774-1974“, anegdote Nasrudina-hodže 1984, te sa Hadžemom Hajdarevićem izbor iz časopisa „Behar“ 1900-1911 Nagrađivan za prozno i dramsko stvaralaštvo.
2002. – Jugoslavija prestaje postojati potpisivanjem “Beogradskog sporazuma” između Srbije i Crne Gore.
2017. – Umro je bosanskohercegovački novinar Budo Vukobrat.
2018. – Umro je Stephen Hawking, britanski fizičar.
(AbrašMEDIA)