Danas je petak, 30. decembar/prosinac, 364. dan 2022. godine.
DOGODILO SE NA DANAŠNJI DAN
1691. – Umro je engleski hemičar i fizičar Robert Boyle, koji je otkrio zakon o odnosu pritiska i zapremine kod gasova i prvi utvrdio razliku između smješe i hemijskog jedinjenja.
1803. – U sastav SAD ušla je dotadašnja francuska kolonija Louisiana, koju je ranije iste godine – pritisnut finansijskom oskudicom – francuski car Napoleon Prvi prodao Amerikancima za 15 miliona dolara.
1865. – Rođen je engleski pisac Rudyard Kipling, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1907., majstor kratkih priča u kojima su s puno efekata isprepleteni humor i užas. Njegova proza slika život u Indiji, u kojoj je rođen, s izuzetnim smislom za svijet djece i životinja. Djela: “Knjiga o džungli”, “Hrabri kapetan”, “Kim”, “U bijelom i crnom”, “Priče za djecu”, “Izistinske priče”.
1886. – Njemačka i Portugalija sporazumom odredile granice Angole i njemačke Jugozapadne Afrike (Namibija).
1895. – U Mostaru je rođen bosanskohercegovački književnik Hamza Humo. 1914. godine interniran je u Mađarsku (Komarovo), a 1915. je mobiliziran u austrijsku vojsku. Do kraja rata je služio kao pisar i tumač u bolnici u Beču. Nakon rata vraća se u Mostar i maturira, a potom odlazi na studij historije umjetnosti u Zagreb, potom u Beč i konačno u Beograd. Od 1923. godine uređuje list Zabavnik, a od 1923. do 1931. urednik je časopisa Gajret, a potom sve do rata novinar je Politike. Drugi svjetski rat provodi u Cimu kod Mostara. Od 1945. godine uređuje bošnjački list Novo doba, potom je urednik Radio Sarajeva i direktor Umjetničke galerije. Po motivima romana Adem Čabrić snimljena je televizijska serija pod nazivom Kože. Umro je u Sarajevu 19. januara 1970. godine.
1906. – Rođen je engleski filmski režiser Carol Reed, izvrstan poznavalac tehničkih aspekata režiserskog zanata sa izrazitim smislom za vizuelno pripovijedanje. Filmovi: “Zvijezde gledaju s neba”, “Noćni voz za Minhen”, “Prava pobjeda”, “Bjegunac”, “Pali idol”, “Treći čovjek”, “Prognan na ostrva”, “Jare za dvije pare”, “Trapez”, “Ključ”, “Naš čovjek u Havani”, “Agonija i ekstaza”, “Oliver” (nagrada “Oskar”).
1915. – Njemačka podmornica kod Krita u Prvom svjetskom ratu torpedovala je britanski putnički brod “Persija”, usmrtivši 330 od 501 putnika i člana posade.
1916. – U Petrogradu je ubijen i bačen u rijeku Nevu kaluđer Grigorij Jefimovič Raspučin, izuzetno uticajan na ruskom dvoru, koji je u Prvom svjetskom ratu, okružen njemačkim agentima, praktično smjenjivao i postavljao vojne zapovjednike i ministre. Ubistvo su organizovali monarhisti, vjerujući da će eliminisanjem tog mistika spasiti monarhiju i dinastiju Romanov. Raspučin je bio sibirski seljak, pustolov, u mladosti konjokradica, pa “čudotvorac” i “prorok”, koji je u Petrograd došao 1905, a 1907. je uz pomoć sujevjernih i razvratnih aristokrata dospio na carski dvor.
1918. – U Berlinu je počeo trodnevni osnivački kongres Komunističke partije Njemačke, na kojem je usvojen program čiji je tvorac bila Roza Luksemburg. Kongres je izrazio podršku sovjetskoj Rusiji.
1922. – Vladimir Iljič Lenjin, revolucionar, državnik i filozof, osniva Sovjetski Savez.
1924. – Edwin Hubble je objavio otkriće da neke od nebula (maglica) nisu dijelovi Mliječnog puta, već se radi o zasebnim galaksijama, izvan Mliječnog puta.
1927. – Prva linija podzemne željeznice u Aziji otvorena u Tokiju.
1938. – Rođena je bosanskohercegovačka operna diva Ljiljana Molnar-Talajić.
1944. – Umro je francuski pisac Romain Rolland, jedan od najvećih mistika francuske literature u 20. vijeku, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1915. Bio je duboko zainteresovan i aktivno uključen u sva bitna socijalna, politička i duhovna zbivanja svoje epohe, pa i u “aferu Drajfus”, fenomen komunizma, borbu protiv fašizma, nastojanja da se postigne svjetski mir. Djela: romani “Žan Kristof” (deset knjiga), “Kola Brenjon”, 12 drama pod zajedničkim nazivom “Pozorište revolucije”, romansirane biografije Ludviga van Betovena, Mikelanđela Buonarotija, Lava Nikolajeviča Tolstoja, Georga Fridriha Hendla, Mahatme Gandija, antiratni spis “Iznad meteža”.
1947. – U Rumuniji pod pritiskom komunista abdicirao je kralj Mihail Prvi.
1947. – Umro je engleski filozof Alfred North Whitehead, jedan od najznačajnijih anglosaksonskih mislilaca 20. vijeka. Najprije se bavio matematičkom logikom i zajedno s engleskim filozofom i matematičarom Bertrandom Raselom napisao je “Principia matematika”. Potom je razvio originalnu metafiziku, kosmološko gledište o “vječnim objektima” i događajima i organizmičku filozofiju prirode. Smatrao je da filozofija ima sudbonosan socijalno-istorijski značaj. Ostala djela: “Rasprava o univerzalnoj algebri”, “Organizacija mišljenja”, “Istraživanje principa prirodnog znanja”, “Nauka i moderni svijet”, “Proces i realnost”, “Smjeli poduhvati ideja”, “Religija u bitnim svojstvima”.
1953. – Prvi put u prodaju su pušteni televizori u boji.
1968. – Umro je norveški državnik Trygve Lie, prvi generalni sekretar UN od 1946. do 1952. Prije Drugog svjetskog rata bio je sekretar Socijalističke partije Norveške i ministar pravosuđa, a poslije njemačke invazije na Norvešku 1940. šef diplomatije u izbjegličkoj vladi u Londonu.
1988. – Jugoslovenski premijer Branko Mikulić i njegova vlada podnijeli su ostavku.
1989. – Poljski parlament je uspostavio višepartijski politički sistem.
1990. – Vlasti Albanije prvi put su dozvolile Jevrejima iseljavanje u Izrael.
1991. – Na sastanku u glavnom gradu Bjelorusije – Minsku lideri Zajednice Nezavisnih Država, nastale poslije raspada SSSR, nisu se dogovorili o ujedinjenoj armiji i svim bivšim sovjetskim republikama je dopušteno da formiraju sopstvene oružane snage.
1995. – Američki inženjeri završili pontonski most preko Save, a potom američki tenkovi i trupe iz sastava snaga UN za održanje mira ušli u Bosnu i Hercegovinu.
1999. – Predsjednik Paname Mireja Moskoso od SAD formalno vratio kontrolu svoje zemlje nad Panamskim kanalom.
2000. – Saudijska Arabija, Kuvajt, Bahrein, Katar, Oman i Ujedinjeni Arapski Emirati, članice Savjeta za saradnju u Zalivu, potpisale pakt o zajedničkoj odbrani po kojem se napad na jednu od zemalja-članica smatra napadom na sve.
2006. – Pogubljen je bivši irački predsjednik Saddam Hussein.
(AbrašMEDIA)